Στο διάστημα της Ιταλοκρατίας και του Δευτέρου Παγκοσμίου, πολλοί Δωδεκανήσιοι αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται ο Λάζαρος Μιχαήλ Κοσμάς που, μεταξύ των άλλων, η Ιταλική Υπηρεσία Πληροφορίων (SIM) του είχε σχηματίσει φάκελο. Όταν δε στις 5 Οκτωβρίου 1944 εξεγέρθηκαν οι Καρπάθιοι εναντίον των Ιταλών, που φεύγοντας οι Γερμανοί άφησαν στην θέση τους, σημαντική υπήρξε η δράση του Λαζάρου.
Στις 10 Οκτωβρίου 1944, ο Λάζαρος με άλλους έξη πατριώτες ξεκίνησαν από την Κάρπαθο με την Imakolata, ένα καϊκάκι 2-3 τόνων, για να ενημερώσουν τους Συμμάχους στην Αίγυπτο ότι η Κάρπαθος αυτοαπελευθερώθηκε, να έρθουν για να επισημοποιηθεί η απελευθέρωση του νησιού και να αποφευχθεί η λιμοκτονία από έλλειψη τροφίμων.
Το πρωί της 11ης Οκτωβρίου, η ανατολή του ήλιου ρόδιζε τα βουνά της Καρπάθου και η Imakolata προχωρούσε αργά προς τον προορισμό της, μόλις δυόμισι μίλια την ώρα. Το απόγευμα το γύρισε ο καιρός στη σοροκάδα και η θάλασσα άρχισε να φουρτουνιάζει. Προτείνεται τότε να γυρίσουν πίσω στην Κάρπαθο, αλλά όπως είπε Σοφοκλής Οικονομίδης, ένα από τους συνταξιδιώτες, τον λόγο πήρε ο Λάζαρος και τους είπε: «Εμπρός, μόνο εμπρός είναι ο σκοπός μας».
Ο Λάζαρος γεννήθηκε στις Μενετές και φοίτησε στο Δημοτικό σχολείο του χωριού του, αλλά από ενωρίς η οικογένεια του μετακόμισε στα Πηγάδια, όπου ο πατέρας του Μιχαήλ Κοσμάς, όπως φαίνεται από το πιστοποιητικό γεννήσεως του Εμμανουήλ Σταματάκη, ήταν Δήμαρχος Πηγαδίων, της τότε αναπτυσσόμενης πρωτεύουσας της Καρπάθου. Στα Πηγάδια ο Λάζαρος ανέπτυξε επιχειρηματική δραστηριότητα όπου, μεταξύ των άλλων, είχε καφενείο και αργότερα παγοποιείο. Το καφενείο του Λαζάρου ήταν το πρώτο στην Κάρπαθο που απέκτησε ραδιόφωνο, και επειδή αυτή την εποχή δεν υπήρχε ηλεκτρισμός στο νησί, κατασκεύασε δικής έμπνευσης ανεμογεννήτρια με την οποία φόρτωνε την μπαταρία με την οποία λειτουργούσε το ραδιόφωνο.
Παράλληλα με την επιχειρηματική του δραστηριότητα, ενδιαφέρθηκε και για τα κοινά του τόπου του. Μεταξύ των άλλων εξελέγη και υπηρέτησε δημοτικός σύμβουλος στον Δήμο Καρπάθου (πρώην Πηγαδίων), όπου έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ηλεκτροδότηση της πόλης. Εκεί όμως, που έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ήταν η εισαγωγή και η ανάπτυξη του ποδοσφαίρου στην Κάρπαθο.
Ποδόσφαιρο
Το 1924 οι Λάζαρος Μ. Κοσμάς (ως προπονητής), Ηλίας Γ. Ορφανός (ως διαιτητής) και Ιωάννης Φ. Οικονομίδης (ως ποδοσφαιριστής) ίδρυσαν στα Πηγάδια την πρώτη ποδοσφαιρική ομάδα της Καρπάθου που ονόμασαν «Ολυμπιακός», αποτελούμενη από τους Γιώργο Εμίρη, Νίκο Ηλ. Μπρουσιανό, Παντελή Μιχ. Τσαουσόπουλο, Αποστόλη Μανωλακάκη, Θωμά και Γιάννη Οικονομίδη, Ηλία και Γιάννη Χατζηπαναγιώτη, και Νικόλαο Γιαλλούση. Τα αμέσως επόμενα χρόνια ιδρύθηκαν και άλλες ποδοσφαιρικές ομάδες και σε άλλα χωριά της Καρπάθου, που έπαιζαν μεταξύ του «φιλικούς» αγώνες. Οι αγώνες αυτής της εποχής διακοπτόταν, όταν αμφισβητείτο το αποτέλεσμα, και ακολουθούσαν συμπλοκές (ξυλοδαρμοί) στις οποίες ενθέρμως λάμβαναν μέρος και οι φίλαθλοι.
Οι Ιταλοί
Την ίδια εποχή, Ιταλοί υπάλληλοι και στρατιωτικοί που υπηρετούσαν στην Κάρπαθο δημιούργησαν την δική τους ομάδα, η οποία αγωνιζόταν με αντίπαλο την ομάδα των Πηγαδιωτών. Ενδιαφέρον είχαν αυτοί οι αγώνες, γιατί, όχι μόνο οι ποδοσφαιριστές, αλλά και οι θεατές έβρισκαν την ευκαιρία να εκφράσουν τα εθνικά τους αισθήματα. Όταν η ομάδα τους κέρδιζε πανηγύριζαν φωνάζοντας στους δρόμους “νικήσαμε τους Ιταλούς”. Αρχηγός αυτής της δράσης ήταν ο Λάζαρος, ανήσυχο πνεύμα που ασυμβίβαστα και ζωντανά εκδήλωνε τα αισθήματα των συμπατριωτών μας. Ποδοσφαιριστές αυτής της εποχής ήταν: Ανδρέας Ιωάν. Ζαβόλας, Νίκος Σταματάκης, Αγρύρης Χρόνη Χαλκιάς, Γιάννης Παχούντης, Ηλίας Αλ. Μανωλάκης, Βάσος Νικ. Ανδρέου, Μιχαήλος Λογ. Χιωτάκης.
Leoni
Όταν άρχισε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος κατά εκατοντάδες άρχισαν να φθάνουν Ιταλοί στρατιώτες στην Κάρπαθο και το σκηνικό άλλαξε. Μεταξύ αυτών υπήρχαν αναγνωρισμένης αξίας ποδοσφαιριστές, όπως ο Leoni το έξω δεξιά της Roma.
Διηγείται ο Λάζαρος τον πρώτο αγώνα των Πηγαδιωτών ενάντια των Ιταλών μετά την άφιξη του Leoni: «Μόλις άρχισε ο αγώνας, με την πρώτη κατεβασιά των Ιταλών, ο Leoni παίρνει την μπάλα και βάζει το πρώτο γκολ. Κάνουμε σέντρα και μετά από δυο τρία λεπτά ξανακατεβαίνουν οι Ιταλοί και ο Leoni βάζει το δεύτερο γκολ. Ρωτώ τον Ανδρίκο (Ζαβόλα) τι συμβαίνει και μου λέει: ‘Λάζαρε δεν πιάνονται’. Υπολογίζω …, αν συνεχίσουμε έτσι, μέχρι να τελειώσει ο αγώνας θα φάμε 50. Στην κατάσταση που δημιουργήθηκε παρατήρησα ότι ο Leoni είχε ως αντίπαλο τον Αργύρη και σαν διέξοδο βρήκα να του αλλάξω θέση με τη Νικολάρα (Σταματάκης). Στην επόμενη κάθοδο των Ιταλών σε μια κατεβατή μπαλιά πηδούν ο Leoni και η Νικολάρα για να πάρουν την μπάλα. Συγκρούονται τα κεφάλια τους στον αέρα και πέφτει ο Leoni αναίσθητος. Μετά την έξοδο του Leoni, ισορροπήσαμε τον αγώνα, αλλά τελικά χάσαμε 9-8».
Όταν οι στρατιωτικές δυνάμεις αυξήθηκαν σημαντικά, κάθε στρατιωτική μονάδα απέκτησε τη δική της ομάδα και οι Ιταλοί οργάνωσαν πρωτάθλημα μεταξύ τους. Έτσι δημιουργήθηκαν οι ομάδες του τάγματος Regina, του τάγματος Siena, του Λόχου Διοίκησης, του πυροβολικού, των οπλοπολυβόλων, των όλμων, του ναυτικού και της αεροπορίας. Εκτός του Leoni, άλλοι φημισμένοι Ιταλοί ποδοσφαιριστές ήταν οι Boni, Copola, Barbieri. Υπήρχε και η ομάδα των Γερμανών που υπηρετούσαν στο randar στην Αγία Κυριακή και στο lestening post στο Κάστελλο.
Μεταπολεμικά
Μετά την απελευθέρωση αναδιοργανώθηκαν οι ομάδες των χωριών και η ομάδα των Πηγαδίων άλλαξε το όνομα της σε “Ποσειδών”. Επίσης δημιουργήθηκε και η Αγγλική ομάδα που αποτελούσαν Άγγλοι αστυνομικοί και στρατιωτικοί, και κυρίως Καρπάθιοι Μπιεμέδες (British Military Administration) αστυνομικοί. Το 1946, αυτές οι ομάδες πήραν μέρος στο πρώτο Καρπαθιακό κύπελλο που αθλοθέτησε ο εκδότης της εφημερίδας “Φωνή της Καπράθου” Χαράλαμπος Κάσιος, και κέρδισε ο “Ποσειδών”.
Τα επόμενα χρόνια διεξάγονται ποδοσφαιρικοί αγώνες μεταξύ των ομάδων των χωριών. Το 1949, η ποδοσφαιρική ομάδα ενός περαστικού αγγλικού πολεμικού πλοίου κατατρόπωσε την μικτή Παγκαρπαθιακή με 9-1. Το 1951 ήλθε από την Ρόδο η ΑΟΝ (Αθλητικός Όμιλος Νεοχωρίου) που έδωσε δύο αγώνες. Στον πρώτο αγώνα η ΑΟΝ κέρδισε τον Ποσειδώνα με 2-1 και στον δεύτερο αγώνα την Παγκαρπαθιακή με 2-0.
Η «Ομάδα της Τρίαινας»
Τα χρόνια περνούν και φτάνουμε στο κύπελλο του 1954, με πρόεδρο και προπονητή του «Ποσειδώνα» τον Λάζαρο και με την ακόλουθη σύνθεση: Μανώλης Γ. Κασσώτης, Παντελής Αυλωνίτης, Αντωνάκης Χαλκιάς, Νίκος Κων. Λαμπρινός, Μιχάλης Πανάρετος, Μιχαήλος Σεραφείμ Χατζηγεωργίου, Θεοδόσης Μανωλάκης, Σωτήρης Τρεμπέλας, Ντίνος Χιωτάκης (σέντερ φορ), Γιώργος Μανωλάκης (αρχηγός) και Γιάννης Μιχ. Ζαβόλας, και κέρδισε το κύπελο.
Ο δε, τότε μαθητής και αργότερα αρχιτέκτονας, Γιώργος Εμ. Λάμπρος σχεδίασε πάνω σε μεγάλων διαστάσεων χαρτόνι μια τρίαινα με φόντο την περιοχή των Πηγαδίων γύρω από το Διοικητήριο. Ο γνωστός φωτογράφος της εποχής Φίλιππας Παπανικήτας έβγαλε ατομικές φωτογραφίες τον Λάζαρο και τους ποδοσφαιριστές και τις τοποθέτησε πάνω στην τρίαινα, την οποία φωτογράφησε και διέσωσε την ιστορική “Τρίαινα του Ποσειδώνα”, και από τότε η ομάδα έμεινε γνωστή ως η «Ομάδα της Τρίαινας».
Τα χρόνια πέρασαν, ο «Ποσειδών» από τοπική ομάδα των Πηγαδίων έγινε Πανκαρπαθιακή και κάθε χρόνο παίρνει μέρος στο Παν-Δωδεκανησιακό πρωτάθλημα, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν τα τοπικά σωματεία των χωριών και κάθε χρόνο αγωνίζονται για το Πανκαρπαθιακό κύπελο που εφέτος ήταν αφιερωμένο στην μνήμη του Λαζάρου Μιχαήλ Κοσμά, και το οποίο κατέκτησε ο «Άρης» του Όθους.
Lazaros Michael Kosmas – He fought for the Liberation of the Dodecanese
By Manolis Cassotis
During the Italian occupation and WWII, many Dodecanesians fought for the liberation of the Dodecanese. Among them is Lazarus Michael Kosmas for whom, among others, the Italian Intelligence Service (SIM) had created a file. When, on October 5, 1944, the Karpathians revolted against the Italians, whom the Germans left in their place when they left, Lazarus’ action was significant.
On October 10, 1944, Lazarus with six other patriots set out from Karpathos in Imakolata, a 2-3 ton boat, to inform the Allies in Egypt that Karpathos had liberated itself, to come to formalize the liberation of the island and to prevent starvation from lack of food.
On the morning of October 11, the rising sun was rosy over the Karpathian mountains, and Imakolata was moving slowly toward her destination, barely two and a half miles an hour. In the afternoon the weather turned cloudy, and the sea became stormy. It was then suggested to return to Karpathos, but as Sofocles Economidis, one of the fellow travelers, said, Lazarus spoke up and told them: “Forward, only forward is our goal.”
Lazarus was born in Menetes and attended the primary school of his village, but from an early age his family moved to Pigadia, where his father Michail Kosmas, as can be seen from the birth certificate of Emmanuel Stamatakis, was Mayor of Pigadia the then developing capital of Karpathos. In Pigadia, Lazarus developed his business activity where, among other things, he had a coffee shop and later an ice factory. His coffee shop was the first in Karpathos to have a radio, and since there was no electricity on the island at that time, he built a wind turbine of his own inspiration to charge the battery that powered the radio.
Alongside his business activity, he was also interested in the common good. Among others, he was elected and served as a municipal councilor in the Municipality of Karpathos (formerly Pigadia), where he showed a special interest in the city’s electrification. But where he showed particular interest was the introduction and development of soccer in Karpathos.
Soccer
In 1924, Lazarus M. Kosmas (as coach), Elias G. Orfanos (as referee) and John F. Economidis (as soccer player) introduced soccer in Karpathos and created the first team in Karpathos and called it “Olympiakos”, consisting of George Emiris, Nikos El. Brusianos, Pantelis Mich. Tsausopoulos, Apostolis Manolakakis, Thomas and John Economidis, Elias and John Chatzipanagiotis, and Nicholas Giallousis. In the following years, other football teams were founded in other villages of Karpathos, which played “friendly” matches between them. The matches of this era between these teams, when the result was in doubt, were interrupted and fights ensued, in which the fans also enthusiastically took part.
The Italians
At the same time, the Italian officials and soldiers serving in Karpathos created their own team, which competed against the Pigadian’s team. These matches were interesting, because not only the players but also the spectators found the opportunity to express their national feelings. When their team won, they celebrated by shouting in the streets “we beat the Italians”. The leader of this activity was Lazarus Kosmas, a restless spirit who uncompromisingly and vividly expressed the feelings of his compatriots. Soccer players of this era were: Andreas J. Zavolas, Nikos Stamatakis, Agriris Chroni Chalkias, John Pahoundis, Elias Al. Manolakis, Vasos Nik. Andreou, Michael Log. Chiotakis.
Leoni
When WWII began, hundreds of Italian soldiers began to arrive in Karpathos and the scene changed. Among them were soccer players of recognized value, such as Leoni of the outside right of Roma.
Lazarus recounts the first match against the Italians after the arrival of Leoni: “As soon as the match started, with the first down of the Italians, Leoni takes the ball and scores the first goal. After two or three minutes later, the Italians go down again, and Leoni scores the second goal. I ask Andrikos (Zavola) what’s going on and he says: ‘Lazarus they’re not getting caught’. I thought …, if we continue like this, by the end of the match we’ll be bitten by 50 goals. In the situation that was created, I noticed that Leoni had Argyris as his opponent and as a way out I found to switch positions with Nikolara (Stamatakis). In the next descent of the Italians in a downward ball Leoni and Nikolara jump to get the ball. Their heads collide in the air and Leoni falls unconscious. After Leoni went out, the game stabilized, but we ended losing 9-8.”
When the military forces increased significantly, each military unit got its own soccer team, and the Italians organized a league between them. Thus, the Regina Battalion, Siena Battalion, Company Commando, Artillery, Machine Gun, Mortar, Naval and Air Force teams were created. Besides Leoni, other famous Italian footballers were Boni, Copola, Barbieri. There was also the team of Germans who served at the randar station in Saint Sunday and at the lestening post in Kastello.
Post-war
After the liberation, the soccer teams of the villages were reorganized and Pigadia’s team changed its name to “Poseidon”. An English team was also created, consisting of English policemen and soldiers, and mainly Karpathian “Biemedes” (British Military Administration) policemen. In 1946, these teams took part in the first Karpathian Cup organized by Haralambos Kasios, the editor of the newspaper “Voice of Kaprathos” and won by “Poseidon”.
In the following years, soccer matches were held between the villages’ teams. In 1949, the soccer team of a passing English warship defeated the Pankarpathian team 9-1. In 1951, AON (Sports Club of Neochori Rhodes) came to Karpathos and played two games. In the first match AON beat Poseidon 2-1 and in the second beat the Pankarpathian team 2-0.
The “Trident Team”
The years pass and we reach the cup of 1954, with Lazarus as president and coach of “Poseidon” and with the following composition: Manolis G. Cassotis, Pantelis Avlonitis, Antonakis Chalkias, Nikos K. Lambrinos, Michalis Panaretos, Michailos Serafim Hatzigeorgiou, Theodosis Manolakis, Sotiris Trebelas, Dinos Chiotakis (center forward), George Manolakis (captain) and Giannis Mich. Zavolas, which won the cup.
The then student and later architect George Em. Lampros drew on large cardboard a trident with the background of the area of Pigadia around the Governor’s Office. The well-known photographer of the time Philip Papanikitas took individual photos of Lazarus and the football players and placed them on the trident, which he photographed and saved the historical “Trident of Poseidon”, and since then the team has been known as the “Trident Team”.
The years passed, “Poseidon” from a local team of Pigadia became a Pancarpathian team and every year takes part in the Pan-Dodecanese championship, but the local teams of the villages continue to exist, and every year compete for the Pancarpathian cup which this year was dedicated to the memory Lazarus Michael Kosmas, and which was won by “Aris” of Othos.
