Μέχρι πριν από ένα αιώνα, η οικονομία της Καρπάθου εξαρτιόταν, κατά κύριο λόγο, από την γεωργία και, κατά δεύτερο λόγο, από την κτηνοτροφία. Ενώ η κτηνοτροφία ανήκε στους άνδρες, οι μεγάλες κτηματικές περιουσίες ανήκαν στις κανακαρές μαζί με τις κολαΐνες με τα χρυσά νομίσματα. Aκόμη και τα σπίτια που έμεναν οι Καρπάθιοι ανήκαν στις γυναίκες, που είτε τα κληρονομούσαν από τις μητέρες τους, αν ήταν πρωτοκόρες, ή τους τα προίκισαν οι πατεράδες τους. Υπήρχαν βέβαια και κανακάρηδες με αρκετή κτηματική περιούσια, αλλά όχι σαν των κανακαρών.
Κάποτε ένας Καρπάθιος έπρεπε να κτίσει σπίτι για την δεύτερη κόρη του, όπως ήταν υποχρεωμένος, και ζήτησε από την πρωτοκόρη του να του παραχωρήσει ένα οικόπεδο από την εκτεταμένη κτηματική περιουσία που θα κληρονομούσε. Κι αυτή όχι μόνο αρνήθηκε να του το δώσει, αλλά ακόμα και να του το πουλήσει.
Στο δημοτικό σχολείο που πήγαινα, μια τάξη μεγαλύτερη από την δική μου, υπήρχαν δυο άριστες μαθήτριες που συναγωνίζονταν μεταξύ τους με άριστα αποτελέσματα. Όταν τελείωσαν το δημοτικό, η μια συνέχισε στο γυμνάσιο, στο πανεπιστήμιο Αθηνών και σε ένα από τα καλλίτερα πανεπιστήμια της Αμερικής, για να γίνει και η ίδια καθηγήτρια πανεπιστημίου. Η άλλη, δεν την άφησε η μάνα της συνεχίσει γιατί προτιμούσε να γίνει η κόρη της νοικοκυρά. Εξήντα χρόνια αργότερα όταν ξανασυναντηθήκαμε μου εξομολογήθηκε ότι διαμαρτυρήθηκε στον πατέρα της για την απόφαση της μάνας της, ο οποίος της είπε: «Για τον γιο αποφασίζει ο πατέρας και για την κόρη η μητέρα!».
Όταν ο Καρπάθιος παντρευόταν μετακόμιζε στο σπίτι της γυναίκας του, όσο και αν είχε υψηλή θέση στην συντηρητική κοινωνία της Καρπάθου. Σε άλλα μέρη της Ελλάδος θα τον αποκαλούσαν υποτιμητικά «σώγαμπρο», στην Κάρπαθο εθεωρείτο φυσικό και αποδεκτό. Γι αυτό προβάλει το ερώτημα: Υπήρχε Γυναικοκρατία ή Μητριαρχία στην Κάρπαθο;
Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία, οι Αμαζόνες ήταν ένας πολεμικός λαός που κυβερνιόταν από γυναίκες και χρησιμοποιούσαν τους άνδρες τους ως δούλους και για να τεκνοποιούν. Τα αγόρια που γεννούσαν τα σκότωναν ή τα τραυμάτιζαν αμέσως μετά τη γέννηση τους, τυφλώνοντας ή κουτσαίνοντάς τα. Στα δε κορίτσια άφηναν τον αριστερό τους μαστό για να θηλάζουν τα νεογέννητα, αλλά συνέθλιβαν τον δεξιό μαστό για να μη εμποδίζει στην ρίψη του ακοντίου.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο βασιλιάς των Περσών Κύρος εκστράτευσε εναντίον του γυναικοκρατούμενου βασιλείου των Σκυθών Μασαγετέων, που υπήρχε στην ανατολική πλευρά της Κασπίας θάλασσας. Όπου στην τελική μάχη οι Μασαγετέοι με την βασίλισσα Τόμυρις επικράτησαν και ο Μέγας Βασιλεύς των Περσών έχασε την ζωή του.
Αναφερόμενος στην Λυκία, ο Ηρόδοτος καταγράφει ένα θεσμό που υπήρχε στην Καρία, βάσει του οποίου τα παιδιά δεν παίρναν το όνομά τους από τον πατέρα τους αλλά από την μητέρα τους, και η κοινωνική τους θέση εξαρτιόταν από την κοινωνική θέση της μητέρας. Αν υψηλής καταγωγής γυναίκα είχε παιδιά με σκλάβο, αυτά αποκτούσαν την κοινωνική θέση της μητέρας τους. Και τα συγκρίνει με τα μουλάρια που προέρχονται από την γονιμοποίηση φοράδας από γάιδαρο. Ενώ αν υψηλής καταγωγής άνδρας είχε παιδιά με σκλάβα, αυτά αποκτούν την κοινωνική θέση της σκλάβας μητέρας τους.
Ο Ηρόδοτος αναφέρεται σε ένα θεσμό που είχε ισχύσει στην Βαβυλώνα και καθόριζε τις θέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών. Κάθε χρόνο η πολιτεία συγκέντρωνε όλους τους νέους και τις νέες που ερχόντουσαν σε ηλικία γάμου, που ήταν υποχρεωτικός. Η Επιτροπή διάλεγε την πιο όμορφη νέα και την έβαζε σε πλειστηριασμό, και όποιος πρόσφερε τα περισσότερα την έπαιρνε για γυναίκα του. Στην συνέχεια έπαιρνε την δεύτερη πιο όμορφη, την έβαζε σε πλειστηριασμό, και η ίδια διαδικασία συνεχιζόταν μέχρι να εξαντληθούν όλες οι προσφορές από την πιο όμορφη μέχρι την ελάχιστα όμορφη.
Στην συνέχεια άρχιζε ο πλειστηριασμός με τις άσχημες, που ορισμένες είχαν και σωματικά ελαττώματα. Άρχιζαν με την πιο άσχημη, και αυτός που δεχόταν να την παντρευτεί παίρνοντας την μικρότερη αμοιβή την έπαιρνε για γυναίκα του. Στην συνέχεια η Επιτροπή έπαιρνε την δεύτερη πιο άσχημη, και η διαδικασία συνεχιζόταν μέχρι την ελάχιστα άσχημη. Το αξιοσημείωτο είναι ότι την ίδια διαδικασία με τους Βαβυλώνιους ακολουθούσαν και Ίνκας που ζούσαν στην Νότιο Αμερική πάνω στις Άνδεις, αν και δεν υπήρχε κάποια επικοινωνία μεταξύ τους.
Οι προαναφερθείσες αναφορές που δίνουν στις γυναίκες ανωτερότητα ή ισότητα με τους άνδρες είναι περιορισμένες, όπως φαίνεται και από τις «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη, που γελοιοποιεί την κατάκτηση της εξουσίας από τις γυναίκες. Ακόμα και στο ζωικό βασίλειο λίγες είναι οι περιπτώσεις που τα θηλυκά ζώα, όπως ύαινες και ελέφαντες, υπερέχουν των αρσενικών.
Τα ήθη που επικρατούσαν στην Κάρπαθο δεν έχουν σχέση με τις προαναφερθείσες ιστορικές αναφορές και την Γυναικοκρατία. Στην εκλογική διαδικασία των τοπικών αρχόντων συμμετείχαν μόνο άνδρες. Ακόμα και οι χήρες, που λόγω της κτηματικής τους περιουσίας πλήρωναν φόρους, δεν συμμετείχαν στην εκλογική διαδικασία.
Όταν στην Κάρπαθο καθιερώθηκαν τα επώνυμα, αυτά προέρχονταν από το όνομα του πατέρα. Ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις που έχουν γυναικεία προέλευση, όπως το Ερνίας, που ο πατέρας των παιδιών έμενε στο εξωτερικό για πολλά χρόνια και τα παιδιά του χωριού που δεν γνώριζαν το όνομά του και τα ονόμαζαν ως ο γιός ή η κόρη της Ερνίας. Επίσης τα επίθετα Καλιτσάρας και Μαρούκλας προήλθαν από την επιβλητική σωματική διάπλασης της μητέρας των παιδιών.
Η Μητριαρχία που επικρατούσε στην Κάρπαθο ίσως έχει Μεσανατολίτικη προέλευση. Σύμφωνα με το εβραϊκό έθιμο, Εβραίος θεωρείται αυτός του οποίου η μητέρα είναι Εβραία. Επίσης μπορεί να επηρεάστηκε και από την επικράτηση του Χριστανισμού, που ο κάθε χριστιανός θεωρεί την μητέρα του Ιησού Χριστού ως μητέρα και δική του προστάτισσα. Από τις έντεκα κεντρικές εκκλησίες των χωριών της Καρπάθου οι οκτώ είναι αφιερωμένες στην Παναγία: Κοίμησης (Απέρι, Μενετές, Όλυμπος, Πυλές), Γέννησης (Βωλάδα, Μεσοχώρι), Ευαγγελισμός (Πηγάδια), Ζωοδόχος Πηγή (Διαφάνι). Γι αυτό και αρκετοί αναφέρονται στην Κάρπαθο ως Μαριοσκέπαστη.
Was there Gynecocracy or Matriarchy in Karpathos?
By Manolis Cassotis
Until a century ago, the economy of Karpathos depended primarily on agriculture and, secondarily, on livestock. While livestock belonged to men, the large landholdings belonged to the “Kanakares” (women with large agricultural property) along with the “kolainas” (string with gold coins). Even the houses where the Karpathians lived belonged to women, who either inherited them from their mothers, if they were first-born daughters, or were built by their fathers. There were of course also “Kanakarides” (with large agricultural property), but not like the “Kanakares”.
Once, a Karpathian had to build a house for his second daughter, as he was obliged, and asked his eldest daughter to grant him a plot land from the extensive real estate she would inherit. But she not only refused to give it to him, but even to sell it.
In the elementary school I attended, a class ahead of mine, there were two excellent girl students who competed with excellent results. When they finished elementary school, one continued to attend high school, the University of Athens and one of the best universities in America, to become a university professor herself. The other, her mother did not let her continue because she preferred that her daughter become a housewife. Sixty years later, when we met again, she confessed to me that she had complained to her father about her mother’s decision, who told her: “The father decides for the son and the mother for the daughter!”
When a Karpathian man married, he would move into his wife’s house, no matter how high his position in the conservative society of Karpathos was. In other parts of Greece, he would be derogatorily called “sogabros” (man without house), but in Karpathos it was considered natural and acceptable. This raises the question: Was there Gynecocracy or Matriarchy in Karpathos?
According to Greek mythology, the Amazons were a warlike people ruled by women who used their men as slaves and for reproduction. They killed or maimed their male children immediately after birth, blinding or crippling them. For the girls they left the left breast to breastfeed their newborns, but their right breast was crushed so that it would not interfere with throwing javelins.
According to Herodotus, the Persian king Cyrus marched against the female-dominated kingdom of the Scythian Massagetae, which existed on the eastern side of the Caspian Sea. Where in the final battle the Massagetae with Queen Tomyris prevailed, and the Great King of the Persians lost his life.
Referring to Lycia, Herodotus records a custom that existed in Caria, according to which children did not take their name from their father but from their mother, and their social status depended on the social status of the mother. If a woman of high birth had children with a slave, they acquired the social status of their mother. And he compares them to mules that result from the fertilization of a mare by a donkey. Whereas if a man of high birth had children with a slave, they acquire the social status of their slave mother.
Herodotus refers to a custom that had been in force in Babylon and determined the positions between men and women. Every year the state gathered all the young men and women who had reached marriageable age, which was mandatory. The City chose the most beautiful young woman and put her up for auction, and whoever offered the most took her as his wife. Then they took the second most beautiful, put her up for auction, and the same process continued until all the offers from the most beautiful to the least beautiful were exhausted.
Then the auction began with the ugly ones, some of whom had physical defects. They started with the ugliest one, and the one who agreed to marry her for the lowest price took her as his wife. Then the City took the second ugliest one, and the process continued until the least ugly one. What is remarkable is that the same custom as the Babylonians was followed by the Incas who lived in South America on the Andes mountain, although there was no communication between them.
The references that give women superiority or equality to men are limited, as is evident from Aristophanes’ “The Ecclesiastes,” which ridicules the conquest of power by women. Even in the animal kingdom, there are few cases where female animals, such as hyenas and elephants, are superior to males.
The customs that prevailed in Karpathos have no relation to the historical references and the Gynecocracy. Only men participated in the electoral process of the local rulers. Even widows, who paid taxes due to their land holdings, did not participate in the electoral process.
When surnames were established in Karpathos, they came from the father’s name. There are very few cases that have a female origin, such as Ernias, where the father of the children lived abroad for many years and the children of the village who did not know his name and called them the son or daughter of Ernia. Also, the epithets Kalitsaras and Marouklas came from the imposing physique of the children’s mother.
The Matriarchy that prevailed in Karpathos may have Middle Eastern origins. According to Jewish custom, a Jew is one whose mother is Jewish. It may also have been influenced by the prevalence of Christianity, which considers the mother of Jesus Christ as his mother and his own protector. Of the eleven central churches of the villages of Karpathos, eight are dedicated to the Virgin Mary: Dormition (Aperi, Menetes, Olympos, Pyles), Nativity (Volada, Mesochori), Annunciation (Pigadia), Giving Life Spring Pigi (Diafani). This is why many refer to Karpathos that is Sheltered by the Holy Mother.
