Μέσα στα μεγάλα γεγονότα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου που ανατάραξαν την ανθρωπότητα, ξεπηδούν πολλές φορές και ορισμένα ανθρώπινα γεγονότα που συγκλονίζουν και συγκινούν.
Όταν στις 6 Σεπτεμβρίου 1943 που η Ιταλία συνθηκολόγησε με τους Συμμάχους, οι Ιταλοί στρατιώτες στην Κάρπαθο νόμιζαν ότι ο πόλεμος τελείωσε, και πανηγύριζαν κραυγάζοντας: «La Guera e Finita”. Αλλά λογάριαζαν χωρίς το ξενοδόχο, «Άλλαι μεν βουλαί ανθρώπων, άλλα δε Θεός κελεύει».
Οι Γερμανοί αιχμαλώτισαν όσους δεν ήθελαν να συνεργαστούν μαζί τους και με φορτηγά πλοία, τους έστελναν μέσω Κρήτης στον Πειραιά και απ’ εκεί σε καταναγκαστικά έργα στην Γερμανία.
Αρκετά από αυτά τα πλοία τορπιλίστηκαν από συμμαχικά υποβρύχια, που δεν γνώριζαν το περιεχόμενο τους, και αρκετοί αιχμάλωτοι έχασαν την ζωή τους. Μεταξύ των Ιταλών που δεν ήθελαν να συνεργαστούν με τους Γερμανούς, αλλά και να αιχμαλωτιστούν ήταν ο Sergio Gattulli.
Ruvo di Pulia
Στην επαρχία του Bari βρίσκεται το Ruvo di Pulia μια μικρή κωμόπολη στην Νότια Ιταλία. Απ’ αυτή την περιοχή πέρασαν αρκετοί λαοί, μεταξύ αυτών και Έλληνες, όπως φανερώνει το επίθετο Greco που είναι από τα πιο διαδεδομένα στην περιοχή.
Το 1913 γεννήθηκε ο Sergio στο Ruvo και μόλις άρχισε ο πόλεμος επιστρατεύθηκε, και με άλλους στρατιώτες από την Νότιο Ιταλία και Σικελία απεστάλη στην Κάρπαθο, και λόγω της πρακτικής πείρας που είχε, ανέλαβε υπηρεσία στο μηχανικό τμήμα του στρατού, πρώτα στο σιδηρουργείο, στην κατασκευή τεχνικών έργων και αργότερα στην λειτουργεία του «Ψυγείου» όπου οι Ιταλοί συντηρούσαν τα κρέατα για τις στρατιωτικές τους ανάγκες. Παράλληλα με τις μηχανικές του απασχολήσεις, δούλευε και στα περβόλια που είχαν οι Ιταλοί στην περιοχή της Μύλης για να συμπληρώνουν την δίαιτα των στρατιωτών.
Αντίθετα με τους φασίστες, οι σχέσεις των Ιταλών στρατιωτών με τους ντόπιους Καρπάθιους ήταν φιλικές. Το φυσικό περιβάλλον της Νότιας Ιταλίας είναι το ίδιο με το Ελληνικό, και ο χαρακτήρας των ανθρώπων έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά.
Στο πέρασμα των τελευταίων 25 αιώνων, οι δυο λαοί δέχθηκαν παρόμοιες επιδράσεις και είχαν παρόμοιες πολιτιστικές εκφάνσεις, και προκειμένου να δηλώσουν τα κοινά στοιχεία μεταξύ των καθιέρωσαν την φράση: “Una facia, una razza.”
Έτσι όπως ήταν φυσικό δημιουργήθηκαν φιλικές σχέσεις μεταξύ του Sergio και της οικογένειας της μετέπειτα συζύγου του, Ζωής Βασιλαράκη.
Γερμανική Θύελλα
Ξαφνικά στις 6 Φεβρουαρίου 1943, δυο μέρες πριν ανακοινωθεί η Συνθήκη της Ιταλίας με τους Συμμάχους, ένα Γερμανικό τάγμα αποβιβάστηκε στην Κάρπαθο και παραδόθηκε Ιταλική φρουρά του νησιού. Οι Γερμανοί συγκεντρώνουν τους Ιταλούς που δεν ήθελαν να συνεργαστούν μαζί τους, και τους έστειλαν μέσω Κρήτη στον Πειραιά και απ’ εκεί στην Γερμανία σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας.
Αρκετοί δραπέτευσαν και με την βοήθεια ντόπιων Καρπαθίων προσπάθησαν να κρυφτούν και να επιζήσουν, αλλά από έλλειψη τροφίμων, λόγω του πολέμου, άρχισαν να παραδίδονται. Ένας απ’ αυτούς, ο Alessandro Orofino, που δεν παραδόθηκε, συνελήφθη κατόπιν προδοσίας, και εκτελέστηκε.
Δραπέτης
Μέσα στο στρατιωτικό του σακίδιο ο Sergio έβαλε μια φορεσιά εσώρουχα δυο τρία σκατολέτα (κονσέρβες), ένα δυο κιλά γαλέτες και ένα παγούρι νερό. Με τη φόρμα της δουλειάς, δεν φόρεσε στρατιωτική του στολή για λόγους προστασίας, πέρασε από το σπίτι που έμενε ο αντισυνταγματάρχης Kamarda, και του έδωσε τα κλειδιά του «Ψυγείου». Ο Kamarda κατάλαβε, δεν ρώτησε τι πήγαινε να κάνει, ήταν καλύτερα και για τους δυο να μη «ξέρει».
Ικέτης
Απέφυγε τον κεντρικό δρόμο και περνώντας μέσα από απόμακρα μονοπάτια, μακριά από στάβλους, έφτασε στις Βάτσες. Κρύφτηκε μέσα σ’ ένα σκίνο και περίμενε να σκοτεινιάσει. Περασμένα μεσάνυχτα κτύπησε την πόρτα της Ζωής στο Όθος. Το πρώτο σάστισμα διαδέχθηκε η αγωνία για την τύχη του, και την δική τους. Δεν πέρασε από το νου τους ότι μπορούσαν να κάμουν διαφορετικά. Ήταν «ξένος» με την αρχαία ελληνική σημασία του όρου, «ικέτης» σύμφωνα με την πανάρχαια ελληνική παράδοση, ήταν πρόσωπο ιερό.
Στον Άη Γιώργη
Όταν επιτέλους ξημέρωσε ο Θεός την ημέρα, η Ζωή ξεκίνησε για τον Άη Γιώργη στις Βάτσες όπου ο αδελφός της Γιώργος είχε νοικιάσει και καλλιεργούσε τα περβόλια του Αγίου. Αφού την άκουσε, την συμβούλεψε να κρατήσουν τον Sergio ακόμη μια νύχτα.
Στο μεταξύ, ο Γιώργης ετοίμασε κρυψώνα στην κουφάλα μιας ελιάς, σκεπασμένη με κλαδιά. Για να μπεις μέσα έπρεπε να συρθείς στο χώμα με την κοιλιά, και για να χωρέσεις έπρεπε να κουλουριαστείς σαν το σκύλο. Εκεί μέσα κοιμόταν και κρυβόταν, όταν έβλεπε κάτι ύποπτο, ο Sergio για πέντε μήνες.
Στον Αποκρίατο
Αργότερα όταν οι Γερμανοί και οι Ιταλοί Carabinieri που συνεργάζονταν με τους Γερμανούς υποψιάστηκαν ότι ο Sergio κρυβόταν στον Άη Γιώργη, τον έφεραν και τον έκρυψαν στο σπίτι της αδελφής της στο Όθος που ήταν ακατοίκητο. Στον αποκρίατο κάτω από τον σοφά έφτιαξε μια μικρή κρυψώνα. Εκεί κρυβόταν ο Sergio για δυο ακόμα μήνες, αλλά όταν οι Carabinieri, κατόπιν προδοσίας, έμαθαν για τον κρυψώνα του, έσπασαν την πόρτα και τον συνέλαβαν, και οι Γερμανοί τον έστειλα στην Ρόδο.
Σωτηρία
Είχαν περάσει 48 μέρες από τότε και είχε μπει ο Σεπτέμβρης του 1944, όταν οι Γερμανοί άρχισαν να εγκαταλείπουν την Κάρπαθο. Μέσα σ’ ένα από τα καΐκια που ήρθαν από την Ρόδο για να πάρουν τους Γερμανούς ήταν και Sergio με άλλους κρατουμένους για να τους κρατήσουν στην Κάρπαθο οι Carabinieri επειδή στην Ρόδο υπήρχε μεγάλη έλλειψη τροφίμων. Αλλά ένας αντιναζιστής Γερμανός τον βοήθησε να δραπετεύσει και ο Sergio ξαναβρέθηκε στον Άη Γιώργη, φρόντισε όμως να διαδώσει ότι πήγαινε για την Όλυμπο για να μη ψάχνουν στον Άη Γιώργη.
Το βράδυ της 4ης Οκτωβρίου 1944, έφυγαν οι τελευταίοι Γερμανοί από την Κάρπαθο και την επομένη επαναστάτησαν οι Καρπάθιοι εναντίον των Ιταλών που συνεργάζονταν με τους Γερμανούς. Μαζί με τους Καρπάθιους που γιόρταζαν την απελευθέρωση του νησιού, γιόρταζε και ο Sergio την δική του λευτεριά. Ανέπνεε, επιτέλους, ελεύθερα τον αέρα της ζωής.
Με τους Άγγλους
Στις 17 Σεπτεμβρίου 1944, οι Άγγλοι ειδοποιημένοι από τους Καρπάθιους ήρθαν με δυο αντιτορπιλικά και κατέλαβαν την Κάρπαθο. Λόγω των μηχανικών του γνώσεων και της αντίστασης του στους Γερμανούς, οι Άγγλοι προσέλαβαν τον Sergio στο μηχανουργείο επισκευής και συντήρησης αυτοκινήτων και στην λειτουργία της ηλεκτρογεννήτριας που έφεραν στην Κάρπαθο. Έτσι, μετά από το καλοκαίρι του 1943, που η μάνα του είχε να πάρει γράμμα του, μπόρεσε να της στήλη γράμμα, μέσω Αιγύπτου, που την ενημέρωνε ότι υγιαίνει και παντρεύτηκε.
Ενσωμάτωση
Μετά την Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα, ο Sergio διάλεξε να πάρει την Ελληνική υπηκοότητα, εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Κάρπαθο όπου απέκτησε μηχανουργείο και επιδόθηκε στην επισκευή και συντήρηση αυτοκινήτων. Παράλληλα προσελήφθη από τον Δήμο Πηγαδίων και ανάλαβε την λειτουργία της πρώτης και της επόμενης ηλεκτρομηχανής που λειτούργησε στην Κάρπαθο μετά την Ενσωμάτωση. Στην συνέχεια τα παιδιά του επέκτειναν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και στην ενοικίαση αυτοκινήτων.
Οι μνήμες μένουν ισχυρές
Και μετά το πέρασμα του Sergio απ’ αυτή την ζωή, οι Καρπάθιοι δεν τον ξέχασαν. Το 2002 εκδόθηκε το βιβλίο του Μανώλη Γ. Κασσώτη «Πικρός ο Πόλεμος, Γλυκειά η Ζωή – Η Δραματική Περιπέτεια του Gergio Gattulli», που το 2004 εκδόθηκε και στα Ιταλικά με τίτλο: «Amara la Guerra, Dolce la Vita – La Drammatical Avventura di Sergio Gattulli». Όλες οι εισπράξεις από την πώληση του βιβλίου, η οικογένεια του αείμνηστου Sergio διέθεσε υπέρ του Αγίου Γεωργίου στις Βάτσες, που στα δύσκολα χρόνια του πολέμου του πρόσφερε σκέπη και προστασία.
Παράλληλα η οικογένεια του αείμνηστου, έκτισε περικαλλές μνήμα στο νεκροταφείο των Πηγαδίων όπου αναπαύεται ο Sergio, και που αποτελεί ένα από τα αξιοθέατα του νεκροταφείου, ιδιαίτερα για τους Ιταλούς που επισκέπτονται την Κάρπαθο. Αλλά προ ημερών η οικογένεια του αείμνηστου Sergio ειδοποιήθηκε να γίνει η εκταφή και να καταστραφεί το μνημείο.
Θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο Δήμος θα ξανασκεφτεί και θα αλλάξει γνώμη, να μη καταστραφεί ένα μνημείο που απόμεινε και αναφέρονται στην ιστορία της Καρπάθου στα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και να μη ακολουθήσει τους βανδαλισμούς του Ιταλικού και Ινδικού νεκροταφείου και την κατεδάφιση του μνημείου των Ιερολοχιτών στο Σιντριβάνι.
War is Bitter, Life is Sweet
The dramatic adventure of Sergio Gattulli who served in Karpathos during WWII
By Manolis Cassotis
Among the great events of WWII that shook the world, many times arise certain human events that shock and move.
When Italy capitulated to the Allies on September 6, 1943, the Italian soldiers in Karpathos thought the war was over and celebrated by shouting: “La Guera e Finita”. But they reckoned without the innkeeper, “It is the will of God, and not of men”. The Germans captured those who did not want to cooperate with them, put them on cargo ships, and via Crete sent to Piraeus and from there to forced labor camps in Germany. Several of these ships were torpedoed by Allied submarines, unaware of their contents, and several prisoners lost their lives. Among the Italians who did not want to cooperate with the Germans, but also not to be captured was Sergio Gattulli.
Ruvo di Pulia
In the province of Bari is located Ruvo di Pulia a small town in Southern Italy. Several peoples passed through this area, among them Greeks as shown by the surname Greco which is one of the most widespread in the area.
In 1913 Sergio was born in Ruvo and as soon as the war started, he was drafted, and with other soldiers from Southern Italy and Sicily was sent to Karpathos. Due to the practical experience he has, he took up service in the mechanical department of the army, first in the blacksmith shop in the construction of technical works, and later in the operation of the “Refrigerator” where the Italians preserved meat for their military needs. Alongside his mechanical occupations, he also worked in the orchards that the Italians had in Myle to supplement the soldiers’ diet.
Unlike the fascists, the relations of the Italian soldiers with the local Karpathians were friendly. The natural environment of Southern Italy is the same as that of Greece, and the character of the people has much in common. Over the last 25 centuries, the two peoples received similar influences and had similar cultural expressions, and to declare the common elements between them they established the phrase: “Una facia, una razza.” So naturally, friendly relations were established between Sergio and the family of his future wife, Zoe Vassilarakis.
German Storm
Suddenly on February 6, 1943, two days before Italy’s Treaty with the Allies was announced, a German battalion landed on Karpathos and the Italian garrison surrendered. The Germans rounded up the Italians who did not want to cooperate with them and sent them via Crete to Piraeus and from there to Germany to forced labor camps.
Several escaped and with the help of local Karpathians tried to hide and survive, ecause of lack of food, due to the war, they began to surrender. One of them, Alessandro Orofino, who did not surrender, was captured by betrayal, and executed.
Runaway
In his military bag, Sergio put a set of underwear, two or three cans, a couple of kilos of galettes and a canteen of water. In his work uniform, he did not wear his military uniform for protection, passed by the house where Lieutenant Colonel Kamarda lived, and gave him the keys to the “Fridge”. Kamarda understood, he didn’t ask what he was going to do, it was better for both, that she didn’t “know”.
Supplicant
He avoided the main road and passing through remote paths, far from stables, he arrived at Vatses. He hid in a bush and waited for it to get dark. Past midnight he knocked on Zoe’s door in Othos. The first bewilderment was followed by anxiety about his fate, and theirs. It did not occur to them that they could do otherwise. He was a “foreigner” in the ancient Greek meaning of the term, a “beggar” according to the ancient Greek tradition, he was a holy person.
At Saint George
When God finally dawned the day, Zoe set out for Saint George in Vatses where her brother George had rented and cultivated the orchards of the Saint. After listening to her, he advised her to keep Sergio one more night.
In the meantime, George prepared a hiding place in the trunk of an olive tree, covered with branches. To get in you had to crawl on the ground on your belly, and to fit in you had to curl up like a dog. Sergio slept and hid in there, when he saw something suspicious, for five months.
In “Apokriato”
Later when the Germans and the Italian Carabinieri working with the Germans suspected that Sergio was hiding in Saint George, Zoe brought him and hid him in hers sister’s house in Othos which was uninhabited, and under the “sofa” he made a little hiding place. There Sergio hid for two more months, but when the Carabinieri, after betrayal, found out about his hiding place, they broke down the door and arrested him, and the Germans sent him to Rhodes.
Salvation
Had passed 48 days since then, and it was September 1944, when the Germans began to leave Karpathos. In one of the boats that came from Rhodes to take the Germans were Sergio and other prisoners to be kept in Karpathos by the Carabinieri because was great shortage of food in Rhodes. But an anti-Nazi German helped him escape and Sergio found himself back at Saint George, but he made sure to spread the word that he was going to Olympus so that they wouldn’t be searching for him in Saint George.
On the night of October 4, 1944, the last Germans left Karpathos and the next day the Karpathians revolted against the Italians who were cooperating with the Germans. Together with the Karpathians who celebrated the liberation of the island, Sergio also celebrated his own freedom. He breathed, at last, freely the air of life.
With the British
On September 17, 1944, the British, alerted by the Karpathians, came with two destroyers and occupied Karpathos. Because of his mechanical skills and his resistance to the Germans, the English employed Sergio in the car repair and maintenance workshop and in the operation of the electricity generator they brought to Karpathos. Thus, after the summer of 1943, when his mother received the last letter from him, he was able to write her via Egypt’s postal service, informing her that he was in good health and married.
Integration
After the Integration of the Dodecanese with Greece, Sergio chose to take the Greek citizenship, settled permanently in Karpathos where he acquired a shop and engaged in the repair and cars’ maintenance. At the same time, he was hired by the Municipality of Pigadia and took over the operation of the first and the next electricity generator that operated in Karpathos after the Integration. Later his children expanded their business activities into car rental.
Memories remain strong
And after Sergio’s passing from this life, the Karpathians did not forget him. In 2002 the book “War is Bitter, Life is Sweet – The Dramatic Adventure of Gergio Gattulli“, by Manolis G. Cassotis was published which in 2004 was published in Italian with the title: “Amara la Guerra, Dolce la Vita – La Drammatical Avventura di Sergio Gattulli“. All the proceeds from the sale of the book, Sergio’s family donated to Saint George in Vatses, who during the difficult years of the war offered him shelter and protection.
At the same time, the family of the deceased built a beautiful tomb in the cemetery of Pigadia where Sergio rests, and which is one of the attractions of the cemetery, especially for the Italians who visit Karpathos. But days ago, the family of the late Sergio was notified to exhume the body and destroy the monument.
We like to believe that the Municipality of Karpathos should reconsider and change its decition not to destroy one remaining monument that refers to the history of Karpathos in the years of the WWII, and not follow the vandalism of the Italian and Indian cemeteries and the demolition of the Holy Squadron monument at the Fountain.
