Εκτός από κείνους που πήγαν στο Tarpon Springs και ασχολήθηκαν με την σπογγαλιεία, άλλοι, κυρίως, Καλύμνιοι και Συμιακοί πήραν τον δρόμο για τα χαλυβουργεία στο Ohio. Στις αρχές του 20ου αιώνα, το Ohio ήταν από τις πιο ανεπτυγμένες βιομηχανικές πολιτείες της Αμερικής, με ευκαιρίες εργασίας σε εργοστάσια σιδηροβιομηχανίας.
Οι περισσότεροι Καλύμνιοι και Συμιακοί, που πήγαν στο Ohio, εγκαταστάθηκαν στο Campbell, μια μικρή πόλη 3 μίλια νοτιοδυτικά του Youngstown. Στην ευρύτερη περιοχή του Youngstown υπήρχαν δεκάδες εργοστάσια (δυο από αυτά στο Campbell) που απασχολούσαν χιλιάδες εργάτες, γι’ αυτό και οι κάτοικοι του το αποκαλούσαν « το Μικρό Σικάγο». Σ’ αυτά τα δυο εργοστάσια έπιασαν δουλειά και ρίζωσαν πολλοί Καλύμνιοι και Συμιακοί.
Το 1909 οι εργάτες του χαλυβουργείου του New Castle PA κατέβηκαν σε απεργία για αρκετούς μήνες. Οι ιδιοκτήτες του εργοστασίου για να σπάσουν την απεργία πήγαν στο Canonsburg PA, όπου υπήρχε χαλυβουργείο, για να βρουν εργάτες. Την ίδια εποχή κάηκε ένα ανθρακωρυχείο στο Canonsburg και πολλοί Καρπάθιοι και Ροδίτες έμειναν χωρίς δουλειά.
Ένας τολμηρός Καρπάθιος, που γνώριζε καλά τη δουλειά στα χαλυβουργεία, πήγε στους εργοδότες και παρουσίασε τους συμπατριώτες του ως αρχιμάστορες του. Μερικές δεκάδες Καρπάθιοι και Ροδίτες πήγαν στο New Castle και έπιασαν δουλειά στο τμήμα του εργοστασίου που έφτιαχνε λαμαρίνες, κι έτσι, δεν ξαναγύρισαν στις μίνες.
Εκτός από τους Καλύμνιους και Συμιακούς που πήγαν στο Campbell, τους Καρπάθιους και Ροδίτες που πήγαν στο New Castle και άλλοι Δωδεκανήσιοι δούλεψαν σε χαλυβουργεία. Γύρω στα 1900, ο Κωνσταντίνος Γιακουμή Μακρής από τους Λειψούς, έφτασε στην Αμερική και εγκαταστάθηκε στο Martins Ferry OH, όπου ασχολήθηκε με το μπογιάτισμα καπνοδόχων χαλυβουργείων. Την ίδια περίπου εποχή έφτασε στην Αμερική και εγκαταστάθηκε στο Martins Ferry, ο Μανώλης Κουμουνδούρος, τον οποίο ακολούθησαν και άλλοι Λειψώτιες που έπιασαν δουλειά σε χαλυβουργεία.
Εκτός από τα χαλυβουργεία οι Δωδεκανήσιοι δούλεψαν και σ’ άλλα εργοστάσια. Πολλοί από τους πρώτους Τηλιακούς που ήλθαν στην Αμερική πήγαν στην Utica NY και έπιασαν δουλειά σε εργοστάσια υφαντουργίας, βαφής υφασμάτων και κατασκευής ραδιοφώνων και σχετικών εργαλείων.
Άλλοι Τηλιακοί πήγαν στο Milwaukee WI και έπιασαν δουλειά σε εργοστάσια επεξεργασίας και μεταποίησης σιδήρου και άλλων μετάλλων. Την ίδια εποχή, αρκετοί Κώοι πήγαν στο Lancaster PA και έπιασαν δουλειά σε εργοστάσιο επεξεργασίας δερμάτων.
Άλλοι Δωδεκανήσιοι, κυρίως γυναίκες, δούλευαν στα εργαστήρια κατασκευής ενδυμασιών της Νέας Υόρκης. Οι Δημήτριος Δεμερζιδάκης από την Κάρπαθο και Γεώργιος Σωτηράκης από το Καστελόριζο, δούλεψαν στα εκεί γουναράδικα και αργότερα δημιούργησαν δικές τους επιχειρήσεις. Στα εργοστάσια της Αμερικής δούλεψαν μετανάστες, απ’ όλα σχεδόν τα νησιά της Δωδεκανήσου: Χαλκήτες στο Weirton WV, Καστελοριζιοί στο Pittsburgh PA και Πάτμιοι στο Campbell. Άλλοι Δωδεκανήσιοι, Πάτμιοι στο Pittsburgh και οι Καρπάθιοι στο St. Louis, δούλεψαν στην τοποθέτηση σιδηροδρομικών γραμμών.
Η δουλειά στα εργοστάσια ήταν ασφαλέστερη και πιο επικερδής απ’ ότι στα ανθρακωρυχεία, αλλά είχε κι αυτή δυσκολίες και κινδύνους, από τα ατυχήματα που συνέβαιναν κατά καιρούς. Ολόκληρη οικογένεια με έξι-επτά παιδιά και ένα δυο μπεκιάρηδες, ξαδέλφια και άλλους συγγενείς, μέναν σ’ ένα τροχόσπιτο τεσσάρων μικρών δωματίων που τους νοίκιαζε η εταιρεία. Όπως δε περιγράφει ο Νίκος Κωνσταντινίδης, στα χαλυβουργεία η δουλειά ήταν εξίσου σκληρή, ιδιαίτερα γι αυτούς που δούλευαν στα χυτήρια και στους φούρνους:
«Άλλοι στα εργοστάσια, με το ψηλό φουγάρο,
εψήσαν το κορμάκι τους, ωσάν τον μπακαλιάρο».
Όπως κι ένας άλλος Δωδεκανήσιος περιγράφει την δουλειά σ’ ένα χαλυβουργείο του Yorkville PA που έφτιαχνε τενεκέδες: «Κυριακή μεσάνυχτα (αρχή της εβδομαδιαίας εργασίας), 2.500 εργάτες -Αμερικανοί, Άγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί, Γερμανοί, Ρώσοι, Έλληνες εκ των οποίων πολλοί Δωδεκανήσιοι- τρέχουν να πάρουν ο καθένας τη θέση του στο εργοστάσιο. Αν για πρώτη φορά πιάνεις δουλειά σε εργοστάσιο, νομίζεις ότι μπαίνεις στην κόλαση! Φρικώδης ζέστη και καπνός αδιαπέραστος που δεν βλέπεις τον γείτονα σου».
«Την πρώτη θέση της φρίκης κατέχουν οι φούρνοι (hot mills), όπου βρίσκεται ο πυκνότερος καπνός και η περισσότερη σκόνη. Τα πυρακτωμένα μέταλλα μεταβιβάζονται από χέρι σε χέρι με τσιμπίδες και περνάνε από δυο φούρνους. Ανοίγονται, διπλώνονται και ξαναψήνονται για να βγουν στο τέλος λαμαρίνες. Το σιδερένιο πάτωμα στο οποίο ρίχτονται οι αναμμένες λαμαρίνες και πάνω στο οποίο στέκονται οι εργάτες ανάβει και εκείνο.
Καίουν τα πόδια σου, το πρόσωπο σου κοκκινίζει, καίγονται τα χέρια σου και ολόκληρος βρίσκεσαι μέσα στην φωτιά όπου τσιγαρίζεσαι σαν μπριζόλα! Ο ιδρώτας σου τρέχει ποτάμι κι αν μαζευόταν σε μια δεξαμενή, θα μπορούσες να κολυμβήσεις μέσα σ’ αυτήν. Αν κάποιος μπορεί να υποφέρει αυτά τα βάσανα τον χειμώνα, η δουλειά το καλοκαίρι γίνεται σκέτο μαρτύριο. Κάθε μέρα, πολλοί λιποθυμούν και μεταφέρονται στο νοσοκομείο των πρώτων βοηθειών».
«Σ’ άλλο τμήμα του εργοστασίου, οι εργάτες στέκονται για 13 ώρες στο ένα πόδι προσπαθώντας να ανοίξουν τους κατεργασμένους τενεκέδες που βγαίνουν από τους φούρνους. Απ’ εκεί περνούν στους κρύους ‘φούρνους’ όπου τον χειμώνα υποφέρεις από το κρύο. Πιο πέρα στο γανωτήρι δουλεύεις μέσα σ’ ένα σύννεφο από καπνούς λαδιών, μόλυβδου και πιτύρων όπου σε πιάνει αδιάκοπος βήχας. Πολλοί εργάτες βάζουν σφουγγάρια στη μύτη τους για να μη αναπνέουν τον καπνό και πολλοί απ’ αυτούς προσβάλλονται από φυματίωση». Αρκετοί Δωδεκανήσιοι έχασαν την ζωή τους από δυστυχήματα σε εργοστάσια.
Παρ’ όλα αυτά ο Νίκος Κουρός θεωρούσε πως άνοιξε η τύχη του όταν βρήκε δουλειά σε χαλυβουργείο: «Βρισκόμουν στην Αμερική χωρίς προστάτη, χωρίς να ξέρω την γλώσσα, χωρίς χρήματα και, το χειρότερο απ’ όλα, χωρίς δουλειά. Έψαχνα για δουλειά στα διάφορα εργοστάσια στο New Kensington PA, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Πάνω στην απελπισία μου, κάποιος Έλληνας με συμβούλευσε να πάω να ζητήσω δουλειά από την Aluminum Co of America, αλλά να πάω πρωί, για να είμαι πρώτος στη σειρά».
«Πράγματι την άλλη μέρα βρισκόμουν μπροστά στο γραφείο από τα χαράματα. Η δουλειά που μου πρόσφεραν ήταν από τις έξη το πρωί μέχρι τις έξη το βράδυ, έξη μέρες την εβδομάδα. Η αμοιβή ήταν 15 σέντσια (λεπτά του δολαρίου) την ώρα και η πληρωμή κάθε δυο βδομάδες. Χωρίς να το ξανασκεφθώ δέχθηκα τη δουλειά. Από τη χαρά μου δεν κοιμήθηκα όλη τη νύκτα. Επιτέλους είχα δουλειά! Αλλά δεν είχα και τίποτε άλλο».
Με το πέρασμα του χρόνου οι Δωδεκανήσιοι εξαπλώθηκαν και σ’ άλλες βιομηχανικές πόλεις της Αμερικής: New Kensington, Pittsburgh, Chicago, Detroit, South Bend, Gary, Allentown, Bethlehem, Baltimore, Cleveland, Weirton και East Chicago. Η μετακίνηση και απασχόληση των Δωδεκανησίων στα χαλυβουργεία αυξανόταν συνεχώς για να φθάσει στο ζενίθ, κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, λόγω της αλματώδους ανάπτυξης της σιδηροβιομηχανίας που κάλυπτε και τις ανάγκες του πολέμου.
Μετά τον πόλεμο, η σιδηροβιομηχανία –που συνέχισε να αποτελεί έναν από τους βασικούς κλάδους της αμερικανικής οικονομίας– συνέβαλε στην δημιουργία μεγάλων έργων υποδομής και στην ανάπτυξη της αυτοκινητοβιομηχανίας. Στις βιομηχανίες σιδήρου οι μισθοί και τα ημερομίσθια των εργατών ήταν ικανοποιητικά εξ αιτίας της μεγάλης ζήτησης σιδήρου. Οι εταιρείες είχαν μεγάλα κέρδη, αλλά υπήρχαν και ισχυρά εργατικά συνδικάτα που προασπίζονταν τα συμφέροντα και τα δικαιώματα των εργατών. Η κατάσταση άλλαξε από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, όταν αναπτύχθηκε η σιδηροβιομηχανία στην Ιαπωνία, και αργότερα στην Κορέα και σε άλλες χώρες. Για την Δωδεκανησιακή παροικία, ένας τομέας εργασιακής σχέσης, εξέλιπε οριστικά.
Dodecanese in the Factories
By Manolis Cassotis
Besides those who went to Tarpon Springs and engaged in sponge-diving, others, chiefly Kalymnians and Symians, made their way to the steel mills in Ohio. In the early 20th century, Ohio was among the most developed industrial states in America, with job opportunities in iron manufacturing plants. Most of the Kalymnians and Symians, who went to Ohio, settled in Campbell, a small town 3 miles southwest of Youngstown. In the greater Youngstown area, there were dozens of factories (two of them in Campbell) employing thousands of workers, which is why its residents called it “Little Chicago”. In these two factories, many Kalymnians and Symians got jobs and took root.
In 1909 New Castle PA steel mill workers went on strike for several months. The factory owners, to break the strike, went to Canonsburg PA, where there was a steel mill, to find workers. At the same time a coal mine in Canonsburg burned down and many Karpathians and Rhodians lost their jobs. An intrepid Karpathian, well acquainted with the work in the steel mills, went to the employers and introduced his compatriots as his chief foremen. A few dozen Karpathians and Rhodians went to New Castle and got a job in the sheet metal part of the factory, and they never returned to the mines.
Apart from the Kalymnians and Symians who went to Campbell, the Karpathians and Rhodians who went to New Castle and other Dodecanese worked in steel mills. Around 1900, Konstantinos Giakoumis Makris from Leipsi, arrived in America and settled in Martins Ferry OH, where he was engaged in painting chimneys of steel mills. Around the same time, Manolis Koumoundouros arrived in America and settled in Martins Ferry, followed by other Lipsotans who got jobs in steel mills.
Apart from the steel mills, the Dodecanese worked in other factories as well. Many of the first Telians who came to America went to Utica NY and found work in textile, dyeing, and radio and related tool factories. Other Telians went to Milwaukee WI and took jobs in iron and other metal processing plants. At the same time, several Koans went to Lancaster PA and took jobs in a tannery.
Other Dodecanese, mostly women, worked in New York’s garment factories. Demetrius Demerzidakis from Karpathos and George Sotirakis from Kastellorizo, worked in the fur industry and later created their own businesses. The factories of America were worked by immigrants, from almost all the islands of the Dodecanese: Chalkians in Weirton WV, Kastelorizians in Pittsburgh, and Patmians in Campbell. Also, Patmians in Pittsburgh, and Karpathians in St. Louis, worked laying railroad tracks.
Work in the factories was safer and more profitable than in the coal mines, but it also had its difficulties and dangers, from the accidents that occurred from time to time. The whole family with six-seven children and a couple of single men, cousins and other relatives, lived in a mobile home with four small rooms rented to them by the company. As Nick Konstantinidis describes, in the steel mills the work was just as hard, especially for those who worked in the foundries and furnaces (in free translation):
“Others in the factories, with the high chimney,
they cooked their little body, like cod.”
As another Dodecanese describes work in a Yorkville PA steel mill that made tins: “Sunday midnight (beginning of work week), 2,500 workers – Americans, English, French, Italians, Germans, Russians, Greeks of whom many Dodecanese – everyone runs to take their place in the factory. If you get a job in a factory for the first time, you think you are entering hell! Terrible heat and smoke so impenetrable that you can’t see your neighbor.”
“The first place of horror is held by the hot mills, where there is the thickest smoke and the most dust. Incandescent metals are passed from hand to hand with tongs and passed through two furnaces. They are opened, folded and re-baked to finally produce sheets. The iron floor on which the burning sheets are thrown and on which the workers stand also lights up. Your feet are burning, your face is red, your hands are burning, and you are completely in the fire where you are fried like a steak! Your sweat runs like a river and if it collected in a tank, you could swim in it. If one can endure these sufferings in winter, work in summer becomes pure torture. Every day, many faint and taken to the hospital for first aid.”
“In another part of the factory, workers stand for 13 hours on one leg trying to open the processed tins coming out of the ovens. From there they go to the cold ‘ovens’ where you suffer from the cold in the winter. Further on in the smelter you work in a cloud of oil, lead and bran fumes where you are caught by an incessant cough. Many workers put sponges in their noses to avoid breathing the smoke, and many of them contract tuberculosis.” Several Dodecanese people lost their lives in factory accidents.
Nevertheless, Nick Kouros considered that his luck had opened when he found a job in a steel factory: “I was in America without a sponsor, without knowing the language, without money and, worst of all, without a job. I have been looking for work at various factories in New Kensington PA but to no avail. In my desperation, a Greek advised me to go and ask for a job at the Aluminum Co of America, but to go in the morning, to be first in line.”
“Actually, the other day I was in front of the office from dawn. The job they offered me was from six in the morning until six at night, six days a week. The pay was 15 cents an hour and paid every two weeks. Without a second thought I accepted the job. I was so happy that I didn’t sleep all night. I finally had a job! But I didn’t have anything else.”
Over time, the Dodecanese spread to other industrial cities in America: New Kensington, Pittsburgh, Chicago, Detroit, South Bend, Gary, Allentown, Bethlehem, Baltimore, Cleveland, Weirton and East Chicago. The movement and employment of the Dodecanese in the steelworks increased continuously to reach its zenith, during WWII, due to the rapid development of the iron industry and the war.
After the war, the iron industry – which continued to be one of the main branches of the American economy – contributed to the creation of major infrastructure projects and the development of the automobile industry. In the iron industries the wages and salaries were satisfactory because of the great demand for iron. The companies made big profits, but there were also strong labor unions that defended the interests and rights of the workers.
The situation changed from the mid-1960s, when the iron industry developed in Japan, and later in Korea and other countries. For the Dodecanese community, an area of work relationship definitively disappeared.
