Οι Καρπάθικες κολαΐνες, επιστήθιοι λαιμοδέτες με χρυσά νομίσματα, εκτός από λαογραφική έχουν και ιστορική αξία. Αρκετές απ’ αυτές, από τα χρυσά νομίσματα που περιλαμβάνουν μας παίρνουν πίσω αιώνες και το χρυσό που περιέχουν μας παίρνει ακόμη πιο πίσω και σε αρκετές χώρες. Γι’ αυτό πρέπει να εξετάσουμε από πού προέρχεται ο χρυσός και τα χρυσά νομίσματα που περιλαμβάνονται στις Καρπάθικες κολαΐνες.
(Η ακριβής προέλευσή της λέξης «κολαΐνα» αμφισβητείται. Στα Ιταλικά και Ισπανικά υπάρχει η έκφραση Colaina perla, που αναφέρεται σε λαμπερό πετράδι και μεταφορικά για κάτι εξαιρετικό ή όμορφο. Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι μπορεί να έχει ελληνικές ρίζες, που σημαίνει όμορφο ή λουλούδι, και μπορεί επίσης να αντλεί σλαβικές και αραβικές επιρροές, που σημαίνει «μαυριτανική πριγκίπισσα»).
Εξόρυξη χρυσού
Η εξόρυξη του χρυσού άρχισε στην Αίγυπτο γύρω στο 3.000 π.Χ. χρησιμοποιώντας δούλους, που δούλευαν κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες. Στην αρχή εξόρυσσαν χρυσό μέσα από ιζημικά πετρώματα, τα οποία βρίσκονταν σε κοίτες ποταμών και ρεμάτων, που περιείχαν σκόνη, νιφάδες και ψήγματα χρυσού. Αργότερα εξόρυσσαν χρυσό μέσα από ρηχές υπόγειες σήραγγες τις οποίες ζέσταιναν για να αποδυναμώσουν τα πετρώματα που περιείχαν φλέβες χρυσού. Την μέθοδο αυτή περιγράφει ο Διόδωρος Σικελιώτης στην Ιστορική Βιβλιοθήκη, που έγραψε γύρω στο 60 π.Χ. Τα επόμενα χρόνια η εξόρυξη χρυσού διαδόθηκε και σε χώρες της Ευρώπης και Ασίας.
Την ίδια περίπου εποχή άρχισε η εξόρυξη χρυσού από τους Incas στις Άνδεις. Το μεγαλύτερο μέρος του χρυσού των Incas διοχετεύθηκε στην Ισπανία και απ’ εκεί σε όλη την Ευρώπη. Το Yanacocha στις Άνδεις, που βρίσκεται σε υψόμετρο πάνω από 4.000 μέτρα, ακόμα και σήμερα θεωρείται το πιο παραγωγικό χρυσορυχείο σε όλο τον κόσμο και μέχρι τώρα έχει παραγάγει 19 εκατομμύρια ουγκιές χρυσού, σημερινής αξίας 65 τρισεκατομμυρίων δολαρίων.
Το 1848 άρχισε το “Gold rush” στην Καλιφόρνια που επεκτάθηκε στην Αλάσκα και στο Yukon του Καναδά, όπως και στη Νότια Αφρική, όπου συνεχίζεται.
Μάσκες και κοσμήματα
Στην αρχαιότητα χρησιμοποιούσαν τον χρυσό στην κατασκευή μασκών, με τις οποίες κάλυπταν τα πρόσωπα των νεκρών Φαραώ και βασιλιάδων στην Αίγυπτο, στις Μυκήνες, στο Περού και σε άλλα μέρη του κόσμου. Ιδιαίτερα στο Περού, όπως φαίνεται από τα χρυσά εκθέματα που βρίσκονται στο Museo de Oro (Μουσείο Χρυσού) στην Lima Peru, εκτός από το πρόσωπο, οι Incas κάλυπταν και ολόκληρο το σώμα του νεκρού βασιλιά.
Την ίδια περίπου εποχή, εκτός από μάσκες, χρησιμοποιούσαν χρυσό σε διακοσμήσεις και στην κατασκευή κοσμημάτων, που κρεμούσαν οι γυναίκες γύρω από το μέτωπο και το λαιμό τους. Τα πιο γνωστά κοσμήματα είναι αυτά που βρήκε ο Heinrich Schliemann στις ανασκαφές της Τροίας. Μια φωτογραφία δείχνει την γυναίκα του Σοφία να τα φοράει. Διάφορα άλλα είδη κοσμημάτων έχει να επιδείξει ο Μινωικός, ο Περουβιανός πολιτισμός και άλλων χωρών.
Χρυσά νομίσματα
Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, τον 7ο π.Χ. αιώνα, οι Λύδιοι στην ανατολική Μικρά Ασία ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποιούσαν χρυσά νομίσματα στις συναλλαγές τους, που προερχόταν από τον Πακτωλό ποταμό, την εποχή του βασιλιά Κροίσου. Αργότερα η χρησιμοποίηση χρυσών νομισμάτων επεκτάθηκε και στις γειτονικές χώρες. Στατήρας ονομαζόταν το χρυσό νόμισμα των Αθηναίων, με πιο γνωστό αυτόν που παρίστανε την Αθηνά και των Αλεξανδρινών με τον Μέγα Αλέξανδρο.
Η μεγάλη κυκλοφορία χρυσών νομισμάτων συνεχίστηκε και αυξήθηκε στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε όλες τις χώρες της Μεσογείου. Τα ρωμαϊκά χρυσά νομίσματα παρουσίαζαν τα πρόσωπα Ρωμαίων αυτοκρατόρων, από τα οποία έπαιρναν την ονομασία τους, όπως αναφέρει η Αγία Γραφή στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο: «ἀπόδοτε οὖν τὰ Καίσαρος Καίσαρι καὶ τὰ τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ».
Μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τα χρυσά νομίσματα συνεχίζουν να παρουσιάζουν τα πρόσωπα Ρωμαίων αυτοκρατόρων μαζί με τον σταυρό. Στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία, εκτός από τους αυτοκράτορες παρουσιάζουν τον Χριστό, την Παναγία και αγίους, μεταξύ των οποίων και τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, που έμειναν γνωστά ως «κωνσταντινάτα».
Ο χρυσός των Incas
Μετά την ανακάλυψη της Αμερικής και την κατάκτηση του Περού από τους Ισπανούς, άρχισε να καταφθάνει στην Ευρώπη ο χρυσός των Incas και η έκδοση Ισπανικών χρυσών νομισμάτων. Από τον ίδιο χρυσό εκδίδονται χρυσά νομίσματα και άλλων χωρών, όπως τα Florins (φλουριά) της Φλωρεντίας και τα Δουκάτα της Βενετίας, που κυκλοφορούν σε όλη την Ευρώπη.
Κυριαρχεί η Βρετανική χρυσή λίρα
Στην συνέχεια και άλλα Ευρωπαϊκά κράτη, ακόμη και αποικίες, άρχισαν να εκδίδουν τα δικά τους χρυσά νομίσματα, με πρώτη την Βρετανική χρυσή λίρα των 7.98 γραμμαρίων 22 καρατιών (ισοδυναμεί με 7.32 γραμμάρια καθαρού χρυσού) που ανταλλασσόταν με την χάρτινη στερλίνα. Εκδίδονταν και άλλα χρυσά βρετανικά νομίσματα, όπως των δύο (τούμπλες) και των πέντε λιρών (πεντόλιρα). Η τιμή των άλλων χρυσών νομισμάτων καθορίζονταν από το βάρος τους και την περιεκτικότητα τους σε καθαρό χρυσό με βάση την Βρετανική χρυσή λίρα. Στην Σύμη, την εποχή της Τουρκοκρατίας, βρέθηκε κατάλογος του Δήμου της Σύμης που καθορίζει την τιμή πάνω από 20 χρυσών νομισμάτων σε γρόσια. Μεταξύ αυτών υπάρχει η Αιγυπτιακή και Ινδική λίρα που αυτή την εποχή και οι δυο χώρες αποτελούν Βρετανικές αποικίες.
Τούρκικα νομίσματα
Αυτή την εποχή στην Κάρπαθο επικρατούν οι Τουρκικές χρυσές λίρες που λέγονταν Μαμιουδίες επειδή αρκετές απ’ αυτές είχαν την προσωπογραφία του Σουλτάνου Μαχμούτ. Οι Καρπάθιοι προμηθεύονταν τα χρυσά νομίσματα από την Σμύρνη, από όπου περνούσαν στο ταξίδι της επιστροφής τους από την Μικρά Ασία στην Κάρπαθο.
Αμερικανικά χρυσά δολάρια
Με την αύξηση της Αμερικανικής οικονομίας, την πρωτοκαθεδρία της Βρετανικής χρυσής λίρας άρχισε να συναγωνίζεται το αμερικανικό χρυσό 5δόλαρο, 10δόλαρο και 20δόλαρο, που ανταλλάσσονταν με χάρτινα δολάρια. Μια ουγκιά χρυσού ισοδυναμούσε με 25 δολάρια. Αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 1930 με την παγκόσμια οικονομική ύφεση, η αξία της χρυσής ουγκιάς ανέβηκε στα 35 δολάρια και κράτησε μέχρι στις αρχές της δεκαετίας του 1970 που το δολάριο αποδεσμεύθηκε από την ισοτιμία του με τον χρυσό. Από τότε η αξία μιας ουγκιάς χρυσού έχει εκατονταπλασιαστεί και σήμερα ανέρχεται γύρω στα 3500 δολάρια. Τα μεγαλύτερα αποθέματα χρυσού βρίσκονται στην Αμερική όπου φυλάσσονται, κυρίως, στο Fort Knox, KΥ και ανέρχονται σε 8.133 τόνους χρυσού αξίας 11 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Άλλες χώρες με μεγάλα αποθέματα σε τόνους χρυσού είναι: Γερμανία 3.350, Ιταλία 2.451, Γαλλία 2.437, Ρωσία 2.330, Κίνα 2.298 και Ελβετία 1.040.
Η Κολαΐνα έρχεται στην Κάρπαθο
Βλέποντας μια νεαρή Καρπαθιά με την γιορτινή παραδοσιακή της φορεσιά στολισμένη με την κολαΐνα της, στο νου έρχεται ένα Ισπανικό τραγούδι: «Mirala que linda viene, mirala que linda va» (Κοίτα πόσο όμορφη έρχεται, κοίτα πόσο όμορφη πηγαίνει), και προβάλει το ερώτημα: πως και πότε πρωτοπαρουσιάστηκε η κολαΐνα στην Κάρπαθο;
Οι υπάρχουσες ενδείξεις υποδεικνύουν ότι η ιδέα και τα νομίσματα προέρχονταν από τη Μικρά Ασία την εποχή της Τουρκοκρατίας, όπου αρκετοί Καρπάθιοι κατοικούσαν και δούλευαν, άλλοι μόνιμα και άλλοι εποχιακά. Τα νομίσματα που περιέχονται στις Καρπαθιακές κολαΐνες διατίθεντο στην Σμύρνη, που ήταν από τα μεγάλα εμπορικά κέντρα της Μεσογείου, και από όπου περνούσαν οι Καρπάθιοι στην μετάβαση και επιστροφή τους.
Οι Καρπάθιοι αυτής της εποχής δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν αρκετά νομίσματα για να φτιάξουν κολαΐνες, και αυτοί που είχαν κάποια δυνατότητα μπορούσαν να αγοράσουν ένα – δυο νομίσματα το χρόνο και με το καιρό, και πολλές φορές από γενεά σε γενεά, συγκεντρώνονταν αρκετά μέχρι να φτάσουν τις κολαΐνες των εκατό και πλέον νομισμάτων. Πρόκειται, κυρίως, για κανακάρηδες που διέθεταν τις μεγάλες γεωργικές περιουσίες. Μαζί με την περιουσία της κανακαράς πήγαινε και η κολαΐνα της στην πρωτότοκη κόρη της, και όπως η κτηματική περιουσία δεν μπορούσε, ούτε μέρος της, να πουληθεί, το ίδιο και η κολαΐνα έπρεπε να μεταβιβαστεί αυτούσια από μάνα σε κόρη. Μπορούσαν βέβαια να προστεθούν και άλλα νομίσματα αν υπήρχε η οικονομική δυνατότητα.
Η κολαΐνα της Ανεζούλας
Οι περισσότερες κολαΐνες βρίσκονται στην Όλυμπο, αλλά αρκετές υπάρχουν και στα άλλα χωριά. Στα Πηγάδια, εκτός της Ανεζούλας, δεν υπήρχε άλλη κολαΐνα επειδή οι κανακαρές έμεναν στα χωριά τους και μόνο οι υστερότοκες μετακόμιζαν στα Πηγάδια. Μια από αυτές ήταν η Ανεζούλα, που δούλευε σκληρά και δεν παντρεύτηκε. Με τις οικονομίες της απέκτησε ένα μικρό σπίτι και κάθε χρόνο αγόραζε δυο τρία χρυσά νομίσματα και σιγά σιγά έφτιαξε την κολαΐνα της. Την Κυριακή ερχόταν στην εκκλησία ντυμένη με την παραδοσιακή γιορτινή της ενδυμασία με την κολαΐνα, χάρμα οφθαλμού ακόμη και για μας τα παιδιά.
Στην αναμπουμπούλα που δημιουργήθηκε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πολεμο, μετά την αποχώρηση των Γερμανών και προτού έρθουν οι Άγγλοι, ένας από τους Ιταλούς που άφησαν πίσω τους οι Γερμανοί, παντρεμένος με Καρπάθια, βρήκε την ευκαιρία και έκλεψε την κολαΐνα της Ανεζούλας, την έδωσε στην γυναίκα του, που αργότερα βρήκε τον τρόπο να την εξαργυρώσει. Όταν κάποιος ρωτούσε την Ανεζούλα τι έγινε η κολαΐνα της απαντούσε: «την έκλεψε ο Καλιός του Κ… με τον Ιταλό».
Καρπαθιακές Κολαΐνες στην Αμερική
Υστερότοκες ήταν οι πρώτες Καρπαθιές που μετανάστευσαν με τους άνδρες τους στην Αμερική, ενώ οι πρωτότοκες κανακαρές έμειναν στην Κάρπαθο με τα κανακαρίκια τους. Μαράζι το ’χαν οι μετανάστριες που δεν κληρονόμησαν κολαΐνα και δεν ήθελαν την ίδια τύχη και για τις κόρες τους. Μια απ’ αυτές, που δούλευε ο άντρας της στα ανθρακωρυχεία, ξενόπλυνε τα ρούχα των ανθρακωρύχων, και με τα χρήματα που οικονόμησε έφτιαξε την κολαΐνα για την κόρη της.
Με το τελευταίο μεταναστευτικό ρεύμα της δεκαετίας 1965-75, δόθηκε η ευκαιρία σε 2.000 Καρπάθιους να πραγματοποιήσουν το «American dream» (Αμερικανικό όνειρο). Αρκετές μεταξύ αυτών δεν ξέχασαν και την Καρπάθικη κολαΐνα. Ήταν λίγο προτού αποσυνδεθεί η τιμή του χρυσού από το δολάριο και με 10 δολάρια, που ήταν το μεροκάματο του εργάτη, μπορούσες να αγοράσεις μια χρυσή λίρα.
Την Κυριακή, μετά την απόλυση της εκκλησίας, έβλεπες αρκετές Καρπαθιές από το Brooklyn και το New Jersy να επισκέπτονται τα Εβραίικα καταστήματα στο Canal Street στο Manhattan και να αγοράζουν χρυσά νομίσματα για να φτιάξουν την κολαΐνα της κόρης τους. Σήμερα η τιμή της χρυσής λίρας των 10 δολαρίων έχει φτάσει στα 800 δολάρια, και τώρα τελευταία άρχισαν να προστίθενται και κοσμήματα στις Καρπάθικες κολαΐνες.
Karpathian chest necklace with gold coins
By Manolis Cassotis
The Karpathian Kolaines (chest necklaces with gold coins), in addition to their folklore value, also have historical value. Several of them, from the gold coins they contain, take us back centuries and the gold they contain takes us even further back to several countries. That is why we must examine where the gold and the gold coins included in the Karpathian Kolaines come from.
(The exact origin of the word “kolaina” is disputed. In Italian and Spanish there is the expression Colaina perla, referring to a shining gem and metaphorically to something exquisite or beautiful. Some claim that it may have Greek roots, meaning beautiful or flower, and may also draw Slavic and Arabic influences, meaning “Moorish princess”).
Gold mining
Gold mining began in Egypt around 3,000 BC using slaves, who worked under very harsh conditions. At first, they mined gold from sedimentary rocks, which were found in river and stream beds, which contained dust, flakes and nuggets of gold. Later, they mined gold from shallow underground tunnels, which were heated to weaken the rocks containing veins of gold. This method is described by Diodorus the Sicilian in the Historical Library, which he wrote around 60 BC. In the following years, gold mining spread to countries in Europe and Asia.
At about the same time, the Incas began mining gold in the Andes. Most of the Incan gold went to Spain and from there to all of Europe. Yanacocha in the Andes, located at an altitude of over 4,000 meters, is still considered the most productive gold mine in the world and has so far produced 19 million ounces of gold, worth $65 trillion today.
In 1848, the “Gold Rush” began in California, which expanded to Alaska and the Yukon Territory of Canada, as well as to South Africa, where it continues.
Masks and jewelry
In ancient times, gold was used to make masks, which were used to cover the faces of dead pharaohs and kings in Egypt, Mycenae, Peru and other parts of the world. Particularly in Peru, as shown by the gold exhibits in the Museo de Oro (Gold Museum) in Lima Peru, in addition to the face, the Incas also covered the entire body of the dead king.
At about the same time, in addition to masks, gold was used in decorations and in the manufacture of jewelry, which women hung around their foreheads and necks. The most famous jewelry is found by Heinrich Schliemann in the excavations of Troy. A photograph shows his wife Sophia wearing it. Various other types of jewelry show the Minoan, Peruvian cultures and other’s countries.
Gold coins
As Herodotus reports, in the 7th century BC, the Lydians in eastern Asia Minor were the first to use gold coins in their transactions, which came from the Pactolus River, during the time of King Croesus. Later, the use of gold coins expanded to neighboring countries. Stateras was the name of the gold coin of the Athenians, with the most famous one depicting Athena, and of the Alexandrians with Alexander the Great.
The large circulation of gold coins continued and increased during the years of the Roman Empire in all the countries of the Mediterranean. Roman gold coins featured the faces of Roman emperors, from whom they took their name, as the Holy Bible states in the Gospel of Matthew: “Render therefore to Caesar the things that are Caesar’s, and to God the things that are God’s.”
After the rise of Christianity in the Roman Empire, gold coins continued to feature the faces of Roman emperors along with the cross. In the Byzantine Empire, in addition to emperors, they featured Christ, the Virgin Mary, and saints, including Emperor Constantine, who became known as “Constantinata”.
Incas gold
After the discovery of America and the conquest of Peru by the Spanish, Incas gold began to arrive in Europe and Spanish gold coins were issued. The same gold was used to issue gold coins of other countries, such as the Florins of Florence and the Ducats of Venice, which circulated throughout Europe.
The British gold Sterlin
Subsequently, other European states, even colonies, began to issue their own gold coins, first the British gold lira of 7.98 grams of 22 carats (equivalent to 7.32 grams of pure gold) which was exchanged for the paper Sterlin. Other British gold coins were also issued, such as the two and five liras. The price of other gold coins was determined by their weight and their content in pure gold based on the British gold lira. In Symi, during the Ottoman period, a list of the Municipality of Symi was found that determines the price of over 20 gold coins in grossens. Among them is the Egyptian and Indians, which at that time both countries were British colonies.
Turkish coins
At this time, the Turkish gold liras, called Mamiudies because many of them bore the portrait of Sultan Mahmud, were prevalent in Karpathos. The Karpathians obtained their gold coins from Smyrna, where they passed on their return journey from Asia Minor to Karpathos.
American gold dollars
With the growth of the American economy, the primacy of the British gold Sterlin began to be challenged by the American gold 5-dollar, 10-dollar and 20-dollar coins, which were exchanged for paper dollars. An ounce of gold was equivalent to 25 dollars. Later, in the early 1930s with the global economic recession, the value of the gold ounce rose to 35 dollars and lasted until the early 1970s when the dollar was released from its parity with gold. Since then, the value of an ounce of gold has increased a hundredfold and today it is around 3500 dollars. The largest gold reserves are in America where they are stored, mainly, in Fort Knox, KY and amount to 8,133 tons of gold worth 11 trillion dollars. Other countries with large reserves in tons of gold: Germany 3,350, Italy 2,451, France 2,437, Russia 2,330, China 2,298 and Switzerland 1,040.
Kolaina is coming to Karpathos
Seeing a young Karpathian girl in her festive traditional costume adorned with her kolaina, a Spanish song comes to mind: “Mirala que linda viene, mirala que linda va” (Look how beautiful she comes, look how beautiful she goes), and raises the question: how and when was kolaina first introduced in Karpathos?
Existing evidence suggests that the idea and the coins originated in Asia Minor during the Ottoman period, where several Karpathians lived and worked, some permanently and others seasonally. The coins contained in the Karpathian kolainas were available in Smyrna, which was one of the major trading centers of the Mediterranean, and through which the Karpathians passed on their way to and from.
The Karpathians of this era did not have the financial means to buy enough coins to make kolainas, and those who had some means could buy one or two coins a year and over time, and often from generation to generation, they accumulated enough until their kolainas reached a hundred or more coins. These were mainly owned by kanakaras who owned large agricultural properties. Along with the kanakara’s property, her kolaina also went to her firstborn daughter, and just as the land property could not be sold, not even part of it, so the kolaina had to be passed on as is from mother to daughter. Of course, other coins could be added if there was the financial means.
The Anezoulas’s kolaina
Most of the kolainas are in Olympos, but there are also several in other villages. In Pigadia, apart from Anezoula’s, there was no other kolaina because Kanakares stayed in their villages and only the post-born women moved to Pigadia. One of them was Anezoula, who worked hard and did not marry. With her savings, she acquired a small house and every year she bought two or three gold coins and slowly built up her kolaina. On Sundays she would come to church dressed in her traditional festive attire with her kolaina, a delight to the eyes even for us children.
In the chaos that ensued in WWII, after the Germans left and before the English arrived, one of the Italians soldiers left behind by the Germans, married to a Karpathian, took the opportunity and stole Anezula’s kolaina, gave it to his wife, who later found a way to redeem it. When someone asked Anezula what happened to her kolaina, she replied: “Kalios of K… stole it with the Italian.”
Karpathian Kolaines in America
The first Karpathian women who emigrated with their husbands to America were post-born, while the first-born Kanakares stayed in Karpathos with their inherited kolaines. The immigrant women who did not inherit a kolaina, did not want the same fate for their daughters. One of them, whose husband worked in the coal mines, washed the miners’ clothes, and with the money she saved, made a kolaina for her daughter.
With the last migration wave of the decade 1965-75, 2,000 Karpathians were given the opportunity to realize the “American dream”. Many of them did not forget the Karpathian kolaines. It was shortly before the price of gold was delinked from the dollar and with 10 dollars, which was the daily wage of a worker, you could buy a gold lira.
On Sunday, after the church was dismissed, you could see several Karpathian women from Brooklyn and New Jersey visiting the Jewish stores on Canal Street in Manhattan and buying gold coins to make their daughter’s kolaina. Today the price of a $10 gold lira has reached $800, and recently jewelry has begun to be added to Karpathian kolaines.
