Η «Μάνα» της Σύμης μας φέρνει τρεις αιώνες πίσω (Also in English)

Πριν από 30 περίπου χρόνια ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Καντούνιας από το Tarpon Springs της Φλώριδας μου παραχώρησε φωτοαντίγραφο χειρόγραφου κατάστιχου 37 σελίδων με τίτλο “Μάνα, ήτοι μητρώον της Κοινότητας Σύμης του έτους 1712”, διαστάσεων 24×11 εκατοστών. Είναι ο κατάλογος ενοριτών των οκτώ ενοριών που υπήρχαν το 1712 στην Σύμη. Το κατάστιχο βρισκόταν στην κατοχή του Μιχάλη Σκευοφύλακα, εκδότη της εφημερίδας Συμαϊκά Νέα, που κατοικούσε στην Γλυφάδα. Σύμφωνα με τον αείμνηστο Καντούνια, ο Σκευοφύλακας παραχώρησε το κατάστιχο στο Μοναστήρι του Πανορμίτη, στου οποίου την βιβλιοθήκη πιστεύω ότι βρίσκεται.

Η 1η σελίδα αναγράφει τον τίτλο του κατάστιχου: “Μάνα, ήτοι μητρώον της Κοινότητας Σύμης του έτους 1712”, και όπως φαίνεται από τον γραφικό χαρακτήρα ο τίτλος καταγράφηκε εκ των υστέρων, η χρονολογία είναι παρμένη από  την 3^η σελίδα, η 2^η σελίδα είναι λευκή.

Η 3^η σελίδα αρχίζει με την ημερομηνία 1712 Ιουνίου 27, τον τίτλο της ενορίας παναγηα(η Μεγάλη Παναγιά του Κάστρου)και ακολουθούν μέχρι την 6^η σελίδα τα ονόματα 83 ενοριτών. Στις επόμενες 30 σελίδες ακολουθούν οι υπόλοιπες ενορίες με τα ονόματα των ενοριτών: χαρήτωμενή (Χαριτωμένη) με 65 ενορίτες, αγηως δημητρης (Άγιος Δημήτριος) με 64 ενορίτες, αγήως νηκωλάς (Άγιος Νικόλαος) με 41 ενορίτες, αγηως γεωργης (Άγιος Γεώργιος) με 47 ενορίτες, αγιως αθανασης (Άγιος Αθανάσιος) με 139 ενορίτες, σταβρώς (Τίμιος Σταυρός) με 78 ενορίτες, αγήά τρήάς (Αγία Τριάδα) με 60  ενορίτες. Στην 37^η σελίδα υπάρχει συνοπτικός κατάλογος των οκτώ ενοριών με σύνολο 577 ενοριτών.    

Σε όλες τις σελίδες χρησιμοποιείται η Βυζαντινή γραφή, εκτός της 1^ης και 37^ης σελίδας που είναι γραμμένες σε μεταγενέστερη γλωσσική διάλεκτο και με διαφορετικό γραφικό χαρακτήρα.

Ο γράψας το κείμενο χρησιμοποιεί σύμβολα για να δηλώσει “παπάς” και για τα διπλά γράμματα “στ” και “ου”. Χρησιμοποιεί υπερβολικά το “η”, πολύ σπάνια το “ι” και καθόλου τα “υ”, “ει”, “οι” και “υι”. Επίσης χρησιμοποιεί, σχεδόν πάντοτε, το “ω” και πολύ σπάνια το “ο”. Η πιο κοινή λέξη που χρησιμοποιεί είναι το άρθρο “του” για να δηλώσει τον πατέρα του ενορίτη και σε ορισμένες περιπτώσεις το “της” για να δηλώσει την μητέρα του ενορίτη. Χρησιμοποιεί τόνους, όχι στην συλλαβή που τονίζεται η λέξη αλλά μάλλον στην συλλαβή που σταματούσε για λίγο το γράψιμο. Σχεδόν πάντοτε τονίζει το άρθρο “του” και πολλές φορές τις συλλαβές που περιέχουν τον δίφθογγο “ου” και σε αρκετές περιπτώσεις δεν χρησιμοποιεί τόνους ή τονίζει δυο συλλαβές στην ίδια λέξη. Δεν χρησιμοποιεί κεφαλαία γράμματα και σχεδόν πάντοτε δεν ξεχωρίζει την μια λέξη από την επόμενη.

Ονόματα

Στο κατάλογο αναφέροντα 29 διαφορετικά ονόματα, με τα πιο συχνά Μιχάλης (94) Νικόλας (88), Γιώργης (86), Κώστας (85), Νικήτας (80) που καλύπτουν 433 από τα 522 ονόματα. Αναφέρονται 21 γυναικεία ονόματα, εκ των οποίων τα 16 είναι διαφορετικά.

Επίθετα

Μεταξύ των 577 ενοριτών καταγράφονται 265 διαφορετικά επίθετα και παρατσούκλια που μεταλλάχθηκαν σε επίθετα. Υπάρχουν επίθετα που φανερώνουν προέλευση από κοντινά νησιά (Καρπάθιος, Κασσώτης, Νισύριος, Τηλιακός, Χαλκίτης) και άλλα από πιο μακρινά νησιά (Κρητικός, Κυπριώτης). Άλλα επίθετα φανερώνουν Μικρασιατική προέλευση, από Καρία (Ληβισανής) και από Πόντο (Λαζής), ενώ το Βασιλέσκου δηλώνει, Ρουμανική προέλευση. Τέλος ορισμένα άλλα επίθετα (Κεχαγιάς, Σαραγάς) δηλώνουν Τουρκική επίδραση.

Ιερείς- διάκοι- χαζήδες-γιοί-αδελφοί

Στο κατάλογο των ενοριτών υπάρχουν 143 αναφορές σε παπάδες ή σε παιδιά παπάδων, και το όνομα ή το επίθετο τους έχει ενσωματωθεί με την λέξη παπά. Επίσης υπάρχουν 23 αναφορές σε διάκους ή σε παιδιά τους που φανερώνει ότι αυτή την εποχή υπήρχαν στην Σύμη ορισμένοι που φοίτησαν σε σχολείο και γνώριζαν γραφή και ανάγνωση. Στον κατάλογο υπάρχουν 20 ενορίτες που, όπως φανερώνει το όνομα τους, βαπτίστηκαν στον Ιορδάνη ποταμό και έγιναν “Χατζήδες”. Επίσης υπάρχουν 63 άλλες περιπτώσεις που δίπλα στο όνομα του ενορίτη προστίθεται ο γιος του, ο αδελφός του και ο παραγιός του.  

Δημογραφικά

Η “Μάνα της Σύμης” μας δίνει την ευκαιρία να εξάγουμε ορισμένες δημογραφικές πληροφορίες για την Σύμη αυτή την εποχή. Αν στις 577 οικογένειες των οποίων ηγείτο άνδρας, προστεθούν και αυτές των οποίων ηγείτο γυναίκα το σύνολο των οικογενείων θα ήταν γύρω στις 600 και, λαμβανομένου υπόψη του μεγάλου αριθμού των μελών της κάθε οικογένειας, ο πληθυσμός της Σύμης το 1712 θα ήταν γύρω στις 5,000. Σημαντικός αριθμός για την εποχή εκείνη, ακόμα και για την Αθήνα.

Στην Μικρά Ασία

Εκτός αυτών, στα απέναντι Μικρασιατικά παράλια, ιδιαίτερα στην χερσόνησο Αλεπώ, κατοικούσαν αρκετοί Συμιακοί όπου δημιούργησαν τα χωριά Καράμακα, Σαράντα (αρχαία Τραχεία) και Απλοθήκα (αρχαία Λόρυμα). Επίσης, σε Συμιακιούς ανήκαν τα δέκα νησάκια που βρίσκονταν ένα γύρω από την χερσόνησο Αλεπώ: Πατελίνα, Αγία Βαρβάρα, Καμάρι (σ’αυτό βρίσκεται η Παναγία η «Καμαριανή»), Λουμπουνιά, το Μακρονήσι της Χασκάς, Καλογέρου, Αυλάκια, Κολιαλονήσι, Ελέσας και τα Ψαρά του κυρ Βασίλη.

Οι οκτώ ενοριακοί ναοί, που αναφέρονται στην “Μάνα της Σύμης”, βρίσκονταν στο Χωριό, επομένως οι Συμιακοί αυτή την εποχή, λόγω των πειρατικών επιδρομών, δεν είχαν κατέβει στον Γιαλό. Από τον αριθμό των ενοριτών της κάθε εκκλησίας, συμπερένεται ότι γύρω από την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου βρισκόταν η μεγαλύτερη συνοικία της Σύμης, οι ενορίες των άλλων εκκλησιών ήταν αρκετά μικρότερες. Αυτή την εποχή η Σύμη πληρώνει τον φόρο «μακτού» στην Οθωμανική κυβέρνηση και αυτοδιοικείται. Η κάθε εκκλησία, ανάλογα με τον αριθμό των ενοριτών της, εκλέγει τους αντιπροσώπους της που εκλέγουν τον Δήμαρχο και  τους άλλους αξιωματούχους.  

Κατεβαίνουν στον Γιαλό

Αργότερα, γύρω στο 1820, οι Συμιακοί άρχισαν να κατεβαίνουν από το Χωριό στον Γιαλό. Τα επόμενα χρόνια η περιοχή του Γιαλού αυξάνει με γοργούς ρυθμούς, όπου κτίζονται οι εκκλησίες Άγιος Ιωάννης, Ευαγγελισμός στο Χαράνι και η Ελεημονήτρια ψηλά πάνω στο Πιτίνι. Γύρω στο 1900 ο αριθμός των ενοριτών του Αγίου Ιωάννου στον Γιαλό (17), ξεπέρασε του Αγίου Αθανασίου στο Χωριό (12). Ακόμη και στο Χωριό ο πληθυσμός συνεχίζει να αυξάνει όπου κτίζεται η εκκλησία του Αγίου Ελευθερίου και του Αγίου Παντελεήμονα στο Βιγλί.

Ακολουθεί ο κατάλογος των ενοριών που υπήρχαν στη Σύμη το 1712 και το 1900, με τον αριθμό των ενοριτών και εκλεκτόρων.

Πίνακας Ενοριών, αριθμός ενοριτών και εκλεκτόρων

                                                                             1712                 1900

                                                                             Αριθμός           Αριθμός

Ενορία                                         Ενοριτων         Εκλεκτόρων

Άγιος Αθανάσιος                                139                      12

Παναγία                                                83                        5

Τίμιος Σταυρός                                     78                        5

Χαριτωμένη                                          65                        8

Άγιος Δημήτριος                                   64                        4

Αγία Τριάδα                                          60                      10

Άγιος Γεώργιος                                     47                        5

Άγιος Νικόλαος                                    41                        4

Άγιος Ιωάννης                                        –                       17

Άγιος Ελευθέριος                                   –                         5

Ευαγγελισμός                                         –                         2

Άγιος Παντελεήμων                               –                         2

Ελεημονήτρια                                         –                         1

---

The “Mother” of Symi takes us back three centuries

By Manolis Cassotis

About 30 years ago, the late Konstantinos Kantounias from Tarpon Springs, Florida, gave me a photocopy of a 37-page handwritten registry entitled “Mother, the registry of Symi for the year 1712”, measuring 24×11 centimeters. It is the list of parishioners of the eight parishes that existed in Symi in 1712. The registry was in the possession of Michalis Skevophylakas, publisher of the newspaper Symaika Nea, who lived in Glyfada, Greece. According to Kantounias, Skevophylakas gave the original registry to the Monastery of Panormitis, in whose library I believe is located.

The 1^st page contains the title of the registry: “Mother, registry of Symi for the year 1712”, and as can be seen from the handwriting, the title was recorded afterwards, the date is taken from the 3^rd page, the 2^nd page is blank.

The 3^rd page begins with the date 1712 June 27, the title of the parish the Great Virgin of the Castle and the names of 83 parishioners to page 6. On the next 30 pages, the remaining parishes follow with the names of the parishioners: Charitomeni with 65 parishioners, Saint Demetrius with 64 parishioners, Saint Nicholas with 41 parishioners, Saint George with 47 parishioners, Saint Athanasius with 139 parishioners, Holy Cross with 78 parishioners, Holy Trinity with 60 parishioners. On page 37 is a concise list of the eight parishes with a total of 577 parishioners.

Byzantine script is used on all pages except for pages 1 and 37, which are written in a later dialect and with a different script.

The writer uses symbols to indicate “priest” and for the double letters “στ” and “ου”. He uses “η” excessively, very rarely “ι” and not at all “υ”, “ει”, “οι” and “υι”. He also uses, almost always, “ω” and very rarely “ο”. The most common word he uses is the article “του”, to indicate the parishioner’s father and in some cases “της” to indicate the parishioner’s mother. He uses accents, not on the syllable on which the word is stressed, but rather on the syllable where the writing stopped for a moment. He almost always stresses the article “του” and many times the syllables containing the diphthong “ου” and in several cases he does not use accents or stresses two syllables in the same word. He does not use capital letters and almost always does not distinguish one word from the next.

First names

In the registry are listed 29 different first names, with the most frequent being Michael (94), Nicholas (88), George (86), Konstantine (85), Nikitas (80), covering 433 of the 522 names. 21 female names are listed, of which 16 are different.

Last names

Among the 577 parishioners, 265 different last names and nicknames are recorded that were transformed into last names. There are last names that indicate origin from nearby islands (Karpathian, Kasian, Nisyrian, Tilian, Halkian) and others from more distant islands (Kritian, Kyprian). Other last names indicate Asia Minor origin, from Caria (Livisanis) and from Pontus (Lazis), while Vasilescu indicates Romanian origin. Finally, some other last names (Kechagias, Saragas) indicate Turkish influence.

Priests-deacons-chadjis- sons- brothers

In the list of parishioners there are 143 references to priests or to the children of priests, and their name or surname is incorporated with the word priest. There are also 23 references to deacons or to their children, which shows that at this time there were in Symi some who attended school and knew how to read and write. There are 20 parishioners, who, as their name indicates, were baptized in the Jordan River and became “chadjis”. There are also 63 other cases where, next to the name of the parishioner, his son, his brother and his stepson are added.

Demographic

The “Mother of Symi” gives us the opportunity to extract some demographic information about Symi at that time. If, from the 577 families headed by a man, those headed by a woman are added, the total number of families would be around 600, and, considering the large number of members in each family, the population of Symi in 1712 would be around 5,000. A significant number for that time, even for Athens.

In Asia Minor

Apart from these, in the opposite Asia Minor coast, especially on the Aleppo peninsula, lived several Symians, who created the villages of Karamaka, Saranda (ancient Trachea) and Aplothika (ancient Loryma). Also, the ten islets located around the Aleppo peninsula belonged to the Symians: Patelina, Agia Varvara, Kamari (where the Virgin Mary “Kamariani” is located), Loumpounia, the Makronisi of Haska, Kalogerou, Avlakia, Kolialonisi, Elesas and the Psara of Mr. Vasilis.

The eight parish churches, mentioned in the “Mother of Symi”, were in the Village, therefore the Symians at this time, due to the pirate raids, had not descended to Gialos. From the number of parishioners of each church, it is concluded that around the church of Saint Athanasius was the largest district of Symi, the parishes of the other churches were considerably smaller. At this time, Symi pays the “makto” tax to the Ottoman government and is self-governing. Each church, depending on the number of its parishioners, elects its representatives who elect the Mayor and other officials.

Came down to Gialos

Later, around 1820, the Symian began to descend from Village to Gialos. In the following years, the area of ​​Gialos grew rapidly, where the churches of Saint John, Anunciation in Harani and Eleimonitria high on Pitini were built. Around 1900, the number of parishioners of Saint John in Gialos (17) exceeded that of Saint Athanasius in the Village (12). Even in the Village, the population continued to grow, where the churches of Saint Eleftherious and Saint Panteleimon in Vigli were built.

The following is a list of the parishes that existed in Symi in 1712 and 1900, with the number of parishioners and electors.

Parish Table, number of parishioners and electors

                                                                                 1712                    1900

Parich                                          Parishiners          Electors

Saint Athanasius                                 139                      12

Holy Mther                                          83                         5

Holy Cross                                           78                         5

Haritomene                                          65                         8

Saint Demetrious                                 64                         4

Holy Trinity                                         60                       10

Saint George                                       47                         5

Saint Nicholas                                     41                         4

Saint John                                               –                       17

Saint Eleutherius                                     –                         5

Annunciation                                          –                         2

Saint Panteleimon                                   –                         2

Eleimonitria                                             –                         1